سوالات متن هفتم
بخش اول: علوم و ابزارهای آن
فصل اول: تجربه و تفکر
1- مهم¬ترین نکته در علم چیست؟ سؤال کردن و یافتن جواب
2- بهترین راه بررسی درستی آن¬چه پیش¬بینی کرده¬اید انجام آزمایش است.
3- جابربن حیان که بود؟ یک دانشمند مسلمان بود که همیشه بر اجرای هدفمند و نظام-دار، فعالیت¬های تجربی تأکید داشت.
4- احمد موقع ورود به آزمایشگاه مواد زیر را روی میز مشاهده کرد.
(1- الکل اتانول 2- جوهرنمک 3- نمک طعام 4- گوگرد 5- براده آهن 6- نفت)
در ذهن او یک مسئله آمد: کدام در آب حل می¬شود و کدام حل نمی¬شود؟ شما با روش علمی این مسئله را حل کنید. روش علمی 6 مرحله است:
1- پیش¬بینی جواب: به نظر من الکل، جوهر نمک و نمک در آب حل و گوگرد و نفت و براده آهن در آب حل نمی¬شود. (ممکن است درست باشد یا غلط)
2- مطالعه در مورد سؤال: به نظر من باید با کتاب و معلم مقداری سواد علمی خود را بالا ببریم؛ مثلاً متوجه شویم که دمای آب برای همه¬ی این آزمایش¬ها یکسان باشد و نمی¬شود یک آزمایش با آب سرد انجام شود و یک آزمایش با آب گرم.
3- انجام آزمایش: یک به یک مواد را در آب حل می¬کنیم (باید دما و مقدار آب برای همه¬ی آزمایش¬ها یکسان باشد).
4- یادداشت برداری: نتایج را یادداشت می¬کنیم تا فراموش نشوند.
5- بررسی نتایج: همه¬ی یادداشت¬ها را بررسی کرده تا بفهمیم پیش¬گویی ما درست بوده یا نه، همچنین آزمایش آیا به درستی انجام شده یا نه.
6- نتیجه¬گیری: پیش¬گویی من درست بوده یعنی الکل و نمک و جوهر نمک در آب حل شده ولی گوگرد و براده آهن و نفت در آب حل نمی¬شوند.
5- فن¬آوری چیست؟ مثال بزنید. تبدیل علم به عمل را فناوری یا تکنولوژی می¬گویند: مثال: ساخت خودرو، تلفن، نیروگاه هسته¬ای، دارو و کامپیوتر.
6- 4 شاخه¬ی اصلی علوم تجربی را نام ببرید. 1- فیزیک 2- شیمی 3- زیست¬شناسی 4- زمین¬شناسی
7- یک مثال بیان کنید که در آن دانشمندان همه¬ی شاخه¬های علوم تجربی در آن سهیم هستند. تولید سوخت هسته¬ای.
بخش اول: علوم و ابزارهای آن
فصل دوم: اندازه¬گیری در علوم
8- استاندارد چیست؟ استاندارد در واقع میزان، معیار و شاخصی برای سنجش و اندازه-گیری است.
9- اولین استانداردهای پایه¬گذاری شده در جهان مربوط به چیست؟ مربوط به یکسان شدن واحدهای اندازه¬گیری طول، جرم و زمان است.
10- یک مرحله¬ی مهم برای جمع¬آوری اطلاعات اندازه¬گیری است.
11- اندازه¬ی هر چیز را با یک عدد و یکای آن گزارش می¬کنیم و به یکای اندازه¬گیری، واحد نیز می¬گوییم.
12- یکای اندازه طول، متر است.
13- یکای اندازه¬گیری زمان، ثانیه است.
14- یکای اندازه¬گیری جرم، کیلوگرم و گرم است.
15- جرم را تعریف کنید. جرم جسم در واقع مقدار ماده تشکیل دهنده آن جسم است.
16- وسیله¬ی اندازه¬گیری جرم چیست؟ ترازو
17- یک کیلوگرم هزار گرم است. بنابراین اگر بخواهیم کیلوگرم را به گرم تبدیل کنیم باید آن را در عدد هزار ضرب کنیم.
18- اگر بخواهیم گرم را به کیلوگرم تبدیل کنیم باید آن را در عدد هزار تقسیم کنیم.
19- یک تخته پاک¬کن داریم که 300 گرم جرم دارد، جرم آن را بر حسب کیلوگرم حساب کنید. کیلوگرم 3/0 = 1000 ÷ 300
20- یک گوشی موبایل داریم که 130/0 کیلوگرم جرم دارد، جرم آن را بر حسب گرم حساب کنید. گرم 130 = 1000 × 130/0
21- وزن چیست؟ وزن جسم برابر نیروی گرانش یا (جاذبه¬ای) است که از طرف زمین بر جسم وارد می¬شود و جسم را به طرف خود می¬کشد.
22- واحد یا یکای اندازه¬گیری وزن چیست؟ نیوتون (N)
23- وسیله¬ی اندازه¬گیری جسم چیست؟ نیروسنج
24- کیلوگرم را با kr و گرم را با g و نیوتون را با N نشان می¬دهیم.
25- یک نیوتون 100 گرم است، دو نیوتون 200 گرم است، 10 نیوتون 1000 گرم است. پس 1 کیلوگرم 10 نیوتون است. بنابراین وزن هر جسم بر روی زمین حدود 10 برابر جرم آن است.
26- فرمول یا رابطه¬های وزن جسم را بنویسید. (بر روی زمین)
فرمول وزن 10 × جرم = وزن فرمول جرم 10 ÷ وزن = جرم
27- به عدد 10 که مقدار اصلی آن 8/9 است،شتاب جاذبه می¬گوییم.
28- جرم علی kg 25 است. وزن آن را حساب کنید.
N 250 = وزن علی 10 × جرم = وزن علی شتاب جاذبه × جرم = وزن
29- وزن احمد N 270 نیوتون است. جرم احمد چقدر است؟
kg 27 = جرم احمد 10 ÷ وزن = جرم احمد شتاب جاذبه ÷ وزن = جرم
30- یکاهای متداول طول کدامند؟ کیلومتر، متر، سانتی¬متر و میلی¬متر یکاهای متداول طول هستند.
31- جدول زیر را کامل کنید.
نام یکا نماد بر حسب متر (m)
میلی¬متر mm 001/0
سانتی¬متر cm 01/0
کیلومتر km 1000
32- یک اینچ برابر است با cm 54/2 یا mm 4/25.
33- حجم را تعریف کنید. حجم یک جسم برابر با مقدار فضایی است که جسم اشغال می¬کند.
34- یکاهای حجم کدامند؟ یکاهای حجم مترمکعب یا سانتی¬متر هستند.
35- حجم کلاس خود را اندازه بگیرید.
مترمکعب 105 = m 3 × m 7 × m 5 = حجم کلاس
36- در شکل زیر حجم آب چقدر است؟ cc 7
37- آیا فکر کرده¬اید حجم اجسامی مانند سنگ، تخم مرغ و ... را که شکل هندس منظمی ندارند، چگونه اندازه¬گیری می¬کنند؟ آن جسم را داخل یک ظرف به نام استوانه مدرج که نصف آن آب است می¬اندازیم. هرچه قدرحجم آب بالا آمد برابر با حجم آن جسم می¬شود. برای اندازه¬گیری حجم مایعات چه باید بکنیم؟ برای اندازه¬گیری حجم کمی مایع، از ظروف مدرج استفاده می¬کنیم. این ظروف بر حسب سانتی¬متر مکعب یا میلی¬متر مکعب مدرج شده¬اند.
38- برای اندازه¬گیری حجم مایع¬ها از چه واحدهایی استفاده می¬کنیم؟ یکای متداول حجم مایع¬ها، لیتر (L) و میلی¬لیتر (ml) است.
39- حجم 1 سانتی¬مترمکعب (3cm1)، 1 میلی¬لیتر (mL 1) و 1 سی¬سی (cc 1) با هم برابرند.
40- L 1000 = 3cm 1000000 = 3 m 1.
41- چگالی را چگونه حساب می¬کنند؟ (فرمول چگالی را بنویسید)
جرم جسم ÷ جسم = چگالی جسم
42- در آکواریوم صفحه قبل کتاب علوم، اگر جرم آکواریوم g 000/500/2 و حجم آن 3cm 000/250 باشد، چگالی آکواریوم را حساب کنید؟
حجم ÷ جرم = چگالی 3g/cm 10 = 3cm 000/250 ÷ g 000/500/2 = چگالی
43- دانش¬آموزی برای اندازه¬گیری چگالی یک کلید، ابتدا توسط ترازو جرم آن را اندازه-گیری کرد (g 12)، سپس حجم آن را با استفاده از یک استوانه مدرج و مقداری آب، اندازه گرفت. با توجه به اعداد روی شکل چگالی کلید را حساب کنید.
3cm 3 = 3cm 50 - 3cm 53 = حجم کلید
g 12 = جرم کلید
3g/cm 4 = 3cm 3 ÷ g 12 = چگالی
44- چگالی آب خالص 3g/cm 1 (یک کیلوگرم بر سانتی¬متر مکعب) است. بنابراین اگر چگالی جسمی بیشتر از چگالی آب (یعنی بیشتر از عدد 1) باشد آن جسم در آب فرو می¬رود. و اگر چگالی جسمی کمتر از عدد یک باشد آن جسم روی آب می¬ایستد. مثال: چگالی آهن بیشتر از یک است. بنابراین در آب فرو می¬رود. و چگالی چوب پنبه کمتر از عدد یک است، بنابراین چوب پنبه روی آب می¬ایستد.
45- جدول زیر را کامل کنید.
1 دقیقه (min) = 60 ثانیه (s)
1 ساعت (ch) = 60 دقیقه
1 شبانه روز = 24 ساعت
1 سال = 365 روز
1 قرن = 100 سال
بخش دوم: مواد الفبای زندگی
فصل سوم: اتم¬ها الفبای مواد
1- اتم چیست؟ به ذره¬های ریز سازنده¬ی مواد، اتم می¬گویند. در واقع اتم¬ها اصلی¬ترین ذره¬های سازنده¬ی جهان هستند.
2- چگونه می¬توان اتم¬ها را بررسی کرد؟ تنها با مشاهده¬ی غیرمستقیم می¬توان اتم¬ها را بررسی و خواص آن¬ها را کشف کرد.
3- ماده چیست؟ اتم¬ها کنار هم قرار گرفته و مواد را می¬سازند هر ماده از یک یا چند نوع اتم تشکیل شده است.
4- همه¬ی مواد موجود در جهان هستی تقریباً از 90 نوع اتم یعنی 90 عنصر ساخته شده-اند.
5- عنصر چیست؟ مثال بزنید. عنصر شکل خاصی از ماده است که یک نوع اتم دارد. برای نمونه عنصر آهن از اتم¬های آهن و عنصر کربن از اتم¬های کربن به وجود آمده است.
6- انواع عنصر را نام ببرید. 1- فلز 2- نافلز
7- ویژگی فلزها و نافلزها را نام ببرید.
گروه (1) – فلز گروه (2) – نافلز
سطح براق دارند سطح براق ندارند
از آب سنگین¬ترند از آب سبک¬ترند
چکش خوارند شکننده¬اند
رسانای الکتریکی هستند اکثر آن¬ها نارسانا هستند
8- مولکول را با اتم مقایسه کنید. مولکول¬ها از پیوند چند اتم به وجود می¬آیند. مثلاً: بعضی از مواد مثل آب و اکسیژن ذرات سازنده¬اش مولکول¬ها هستند. ولی بعضی از مواد مثل آهن، مس و نقره ذرات سازنده¬اش اتم¬ها هستند.
9- عنصرهای زیر را در دو گروه فلز و نافلز طبقه¬بندی کنید.
نقره: فلز آلومینیوم: فلز طلا: فلز کربن: نافلز گاز نیتروژن: نافلز
گاز اکسیژن: نافلز مس: فلز آهن: فلز گوگرد: نافلز
10- به نظر شما اتم چقدر است؟ اتم آنقدر کوچک است، که در برش عرضی یک ورق آلومینیومی به قطر تار مو تقریباً 200000 اتم جای می¬گیرد.
11- ترکیب را تعریف کنید. ماده¬ای است که ذرات سازنده¬اش از اتم¬های یکسان تشکیل نشده.
12- اتم از چه چیزی ساخته شده است؟ از اتم¬های ریزتری به نام الکترون، پروتون و نوترون.
13- شکل زیرساختار اتمی 4 عنصر را نشان می¬دهند. با توجه به آن¬ها، چند ویژگی کلی برای عنصرها و اتم¬ها بنویسید. 1- یک اتم یک هسته دارد که پروتون¬ها و نوترون¬ها درون آن جای دارند. 2- الکترون¬ها در اطراف هسته در حال گردش¬اند. 3- هسته¬ی اتم خیلی کوچک است. 4- همیشه تعداد الکترون¬ها و پروتون¬ها برابر است ولی تعداد نوترون¬ها مختلف است.
14- سه حالت ماده را از نظر شکل و حجم مقایسه کنید. جامد شکل منظم و حجم معینی دارد اما مایع به شکل ظرف درمی¬آید و حجم معینی دارد. درحالی¬که گاز به شکل ظرف درمی¬اید و حجم معینی ندارد.
15- چرا یک گاز را می¬توان متراکم کرد ولی مایع و جامد را نمی¬توان؟ در مواد گازی شکل، فاصله بین ذره¬ها بیشتر از جامد و مایع است. به طوری که اگر یک نمونه گاز را وارد ظرف کوچک¬تری کنیم، اتم¬ها یا مولکول¬ها به یکدیگر نزدیک می¬شوند و فاصله بین آن¬ها کاهش می¬یابد. به همین دلیل می¬توان یک گزار را به راحتی متراکم کرد و حجم آن را تا حد زیادی کاهش داد. اما نمی¬توان یک مایع یا جامد را به آسانی و به مقدار زیاد متراکم کرد.
16- نمودار زیر را تفسیر کنید. میزان انبساط گاز بیشتر از مایع است و مایع بیشتر از جامد است. در جامدها انبساط فلز بیشتر از فلز است.
17- عمل ذوب یخ را با نظریه مولکولی توضیح دهید. وقتی که به یخ گرما می¬دهیم، انرژی مولکول¬های یخ افزایش یافته و جنبش آن¬ها بیشتر می¬شود. اگر این عمل را ادامه دهیم یخ به آهستگی ذوب و به آب مایع تبدیل می¬شوند.
18- عمل تبخیر آب را با نظریه¬ی مولکولی توضیح دهید. اگر به آب گرما دهیم، جنبش مولکول¬های آب افزایش می¬یابد و فاصله¬ی بین آن¬ها نیز بیشتر می¬شود. اگر مقدار انرژی حرکتی مولکول¬های آب افزایش پیدا کند آب تغییر حالت می¬دهد و به بخار تبدیل می-شود. در بخار آب فاصله¬ی مولکول¬ها خیلی بیشتر از آب است.
بخش دو: مواد الفبای زندگی
فصل چهار: مواد پیرامون ما
19- چند ماده نام ببرید که از طبیعت به دست آید؟ 1- گوگرد: به صورت بلورهای زرد و کدر در دهانه آتشفشان¬های خاموش و نیمه فعال وجود دارد. 2- طلا به صورت تکه¬ها و رگ¬های فلزی درخشان در لابه¬لای برخی خاک¬ها و سنگ¬ها یافت می¬شود. 3- الماس: به صورت جلوه¬های زیبا و درخشان در داخل سنگ¬های آتشفشانی یافت می¬شوند. 4- نمک خوراکی: می¬توان آن را از آب دریا تهیه کرد.
20- نمونه¬ای از موادی که به طور مستقیم به دست نمی¬آیند را توضیح دهید. بعضی از مواد را باید با انجام تغییرهای فیزیکی و شیمیایی در مواد طبیعی به دست آورد. برای مثال فلزهای آهن، مس، آلومینیوم را از سنگ معدن آن¬ها، شیشه را از ماسه، سیمان را از سنگ آهک و پلاستیک را با نفت خام می¬سازند.
21- برای بیان ویژگی¬های مواد از چه عباراتی استفاده می¬کنیم؟ از عبارت یا واژه¬هایی مانند سخت یا نرم، چکش¬خوار یا شکننده، انعطاف¬پذیر یا انعطاف¬ناپذیر، جاذب آب یا ضد آب، شفاف یا کدر، دارای خاصیت آهن¬ربایی یا بدون خاصیت آهن¬ربایی و ...
22- منظور از سختی مواد چیست؟ منظور این است که می¬توان به کمک ماده سخت بر روی ماده¬ی دیگر خراش ایجاد کرد یا آن را برید. برای نمونه با استفاده از الماس می¬توان شیشه را برید، با ناخون روی صابون و چوب¬پنبه خراش ایجاد کرد. در نتیجه الماس از شیشه و ناخن از صابون و چوب¬پنبه سخت¬تر است.
1- الف) یک سانتی¬متر مکعب چند سی¬سی است؟ 1 سی¬سی
ب) یک ساعت چند ثانیه است؟ ثانیه 3600 = 60 × 60
پ) چگالی آب بیشتر است یا شیشه؟ چرا؟ شیشه: در آب فرو می¬رود.
ت) انبساط آهن بیشتر است یا اکسیژن؟ چرا؟ اکسیژن
2- شکل زیر 300 گرم است چگالی آن را حساب کنید.
جسم / جرم = چگالی 30 = 5 × 6 × 1
3g/cm 10 = چگالی 3g/cm 10 = 30 ÷ 300 = چگالی
4- جاهای خالی را پر کنید.
تعداد: الکترون: 92 e
تعداد: پروتون: 92 p
تعداد: نوترون: 143 n
4- 1 کیلوگرم سیب داریم. جرم سیب چقدر است؟ وزن سیب چقدر است؟
g 1000 = kg 1 N 10
N 10 = g 10000 = 10 × 1000 = وزن 10 × جرم = وزن
23- منظور از انعطاف¬پذیری ماده چیست؟ انعطاف¬پذیری یک ماده نشان می¬دهد که آن ماده چقدر می¬تواند در اثر نیرو خم یا کشیده شود و پس از نیرو، دوباره به حالت اول برگردد. برای نمونه اگر یک کش لاستیک را بکشید، طول آن افزایش می¬یابد و شکل آن تغییر می¬کند. جحال اگر آن را رها کنید (نیروی وارد ده را حذف کنید) دوباره به حالت اول خود برمی¬گردد. در این حالت می¬گوییم کش انعطاف¬پذیر است.
24- منظور از استحکام چیست؟ مقدار نیرویی که لازم است تا یک ماده در اثر کشیدن، گسسته یا بریده شود.
25- چرا برای ساختن بدنه¬ی خودرو، پل و ... از فلزها استفاده می¬کنند؟ معمولاً استحکام فلزها بیشتر از سایر مواد است. در نتیجه برای ساختن وسایلی که باید استحکام زیادی داشته باشند، از فلزها استفاده می¬کنند. برای نمونه بدنه خودروها، اسکلت¬های ساختمانی، پل¬ها، در و پنجره و وسایل ورزشی با فلزها می¬سازند.
26- چرا در ساختن تایر اتومبیل از رشته¬های فولادی استفاده می¬شود؟ زیرا استحکام رشته¬های فولادی بالا است.
27- کدام فلز به فلز سبک شهرت دارد؟ چگالی طلا خیلی بیشتر از فولاد و آن هم بیشار از آلومینیوم است. به همین دلیل فلز آلومینیوم به فلز سبک مشهور است و برای ساخت اجسام محکم ولی سبک به کار می¬رود.
28- فلز آهن، آلومینیوم و طلا را با هم مقایسه کنید. بیشتر فلزها استحکام بالا دارند اما برخی از آن¬ها مانند آهن به آسانی در مجاورت هوا و رطوبت زنگ زده و خورده می-شوند درحالی که فلز آلومینیوم در برابر خوردگی مقاوم است. طلا نیز فلزی است که هیچگاه زنگ نمی¬زند و به همین دلیل برای مدت طولانی درخشان است و چکش-خواری¬اش بسیار زیاد است.
29- ویژگی شیشه را بنویسید. شیشه به سادگی می¬شکند و خرد می¬شود و در نتیجه می-توان آن را در اثر ضربه به ورقه¬های پهن و رشته¬های نازک تبدیل کرد. از سوی دیگر شیشه شفاف است و نور را عبور می¬دهد. این ویژگی باعث گستردگی کاربرد شیشه می-شود.
30- چرا سیم¬های برق را از طلا نمی¬سازند؟ چون گران است.
31- از کدام ویژگی در ساخت خشت استفاده می¬کنند؟ افزودن مقداری آهک سبب افزایش استحکام آن می¬شود.
32- جنس مغزه مداد از چیست؟ توضیح دهد. کربن (زغال) نافلزی سیاه رنگ و نرم است که با کشیدن روی کاغذ یا سنگ به آسانی لایه نازکی از کربن برجای می¬ماند. در نتیجه از کربن برای تولید مغز مداد استفاده می¬کنند. اما نرمی زیاد آن مشکلاتی در ساخت مداد و نوشتن با آن ایجاد می¬کند. تجربه نشان می¬دهد که افزودن مقداری خاک رس به کربن سبب بیشتر شدن سختی آن می¬شود. هرچه خاک رس بیشتر باشد سختی مغز مداد بیشتر می¬شود.
33- آلیاژ چیست؟ توضیح دهید. اگر دو یا چند فلز را ذوب و با هم مخلوط کنیم به طوری که اتم¬های این فلزها لابه¬لای یکدیگر پخش شوند به این ترکیب آلیاژ می¬گویند. مثل برنز که ترکیبی از قلع و مس است.
34- جدول آلیاژ را کامل کنید.
نام آلیاژ اجزای سازنده خواص کاربرد
فولاد زنگ نزن نیکل، کروم، آهن سخت¬تر از آهن، زنگ نزن قاشق و چنگال
چدن کربن و آهن سخت¬تر از آهن ولی شکننده سر کلنگ، تیشه
برنز قلع و مس سخت¬تر از مس ظروف برنزی
مفرغ روس و مس سخت¬تر از مس
35- یک ماده هوشمند نام برده و توضیح دهید. عینک¬هایی ساخته شده است که اگر بر آن نیرو یا فشاری وارد شود قاب آن¬ها مچاله شده و تغییر شکل می¬دهد. اما جالب است بدانید که پس از حذف نیرو و یا فشار دوباره و بدون هیچ کمک از سوی شما به شکل اولیه خود بازنمی¬گردد.
بخش 3: منابع خدادادی در خدمت ما
فصل پنج: از معدن تا خانه
1- معادن مواد اولیه لازم برای تولید انواع فراورده¬های صنعتی و .... را تأمین می¬کنند.
2- در مورد سنگ آهن چه می¬دانید؟ عنصر آهن در معادن به صورت ترکیب¬های یافت می¬شوند. اکسیدهای آهن از ترکیب¬های مهم آهن هستند که در این معادن وجود دارند. در این اکسیدها اتم¬های آهن و اکسیژن با هم پیوند داده¬اند. برای دستیابی به فلز آهن، باید اتم¬های اکسیژن را از اکسید آهن جدا کنیم. البته جدا کردن کار آسانی نیست و شامل یک تغییر شیمیایی است که با صرف انرژی زیاد همراه است.
فلز آهن (حذف اکسیژن) اکسیدهای آهن
3- برای جداسازی آهن از سنگ معدن چه مراحلی لازم است؟ سنگ معدن را به همراه کربن (زغال کک) در کوزه¬های مخصوص حرارت می¬دهند. در اثر این عمل اتم¬های اکسیژن از سنگ معدن جدا شده و به صورت کربن دی¬اکسید خارج می¬شوند. در نتیجه فلز آهن به حالت مذاب در ته کوره باقی می¬ماند. در پایان، فلز مایع را در قالب¬های مختلف می¬ریزند و به شکل¬های مختلف وارد بازار می¬کنند. جدا کردن اتم¬های اکسیژن از آهن یک تغییر شیمیایی است که آن را می¬توان به صورت زیر نوشت.
فلز آهن و کربن دی¬اکسید (گرما) کربن + اکسیدهای آهن
4- استفاده همزمان از فولاد و بتن در ساختن خانه¬های مسکونی سبب می¬شود در هنگام بروز حوادث طبیعی، آسیب کمتری به ما وارد شود.
5- بتن چیست؟ بتن، یکی از مهم¬ترین موادی است که امروزه برای ساختن خانه¬های مسکونی برج¬ها استفاده می¬شود. بتون مخلوط از سیمان، ماسه و آب است و استحکام زیادی دارد.
6- سیمان چگونه درست می¬شود؟ توضیح دهید. سنگ آهک ماده اولیه سیمان: سیمان مخلوطی از آهک و خاک رس است و در طبیعت یافت نمی¬شود. بلکه آن را از سنگ آهک موجود در طبیعت به دست می¬آورند. برای این منظور سنگ آهک را در دمای بالا گرما می¬دهند تا به آهک تبدیل شود. سپس آهک حاصل را با خاک رس مخلوط می¬کنند.
(کلسیم اکسید) آهک + کربن دی¬اکسید (گرما) سنگ آهک (کلسیم کربنات)
7- یکی از کاربردهای آهک را بنویسید. مخلوط آب و آهک را می¬توان به عنوان ضد عفونی کننده در ورودی استخرها، گاوداری¬ها و ... به کار می¬برند.
8- ماده¬ی اولیه¬ی تولید کار و چنگال سنگ معدن آهن است.
9- بشقاب چینی از خاک رس ساخته می¬شود.
10- لیوان شیشه¬ای از ماسه ساخته می¬شود.
11- برای تهیه¬ی ظروف چینی و سفالی چه می¬کنند؟ خاک رس یکی از مواد طبیعی است که در طبیعت بسیار یافت می¬شود. برای تهیه¬ی ظروف سفالی و چینی تغییرات زیر را روی خاک رس انجام می¬دهند.
پختن و لعاب شکل دادن به خمیر تهیه گل کوزه گری
در تهیه ظروف سفالی رنگی از اکسید فلزهای مختلفی مانند آهن، کروم، مس و طلا و .... استفاده می¬شود.
12- افزودن اکسید کروم به لعال سبب تولید ظروفی با رنگ سبز می¬گردد.
13- برای تهیه¬ی ظروف شیشه¬ای چه می¬کنند؟ شیشه نیز یک ماده¬ی پر مصرف در تولید ظروف آشپزخانه است. برای تهیه¬ی شیشه از ماسه و با افزودن مواد شیمیایی مختلف گرما می¬دهند تا به خمیر شیشه تبدیل شود. سپس خمیر شیشه را در قالب¬های دلخواه می¬ریزند و به شکل¬های مختلف درمی¬آورند.
14- چگونه می¬توان ضمن بهره¬برداری از اندوخته¬های طبیعی آن را برای نسل¬های آینده نیز نگه داشت؟ کاهش مصرف، بازیافت، مصرف دوباره
بخش سوم: منابع خدادادی در خدمت ما
فصل شش: سفر آب روی زمین
15- آب مهم¬ترین عامل حیات است.
16- بیشتر آب¬های روی زمین شور است و مقدار کمی از آن شیرین است.
17- آب¬های شیرین روی زمین به سه دسته تقسیم می¬شوند. آن¬ها را نام ببرید. 1- یخچال¬ها 2- رودخانه 3- آب¬های زیرزمینی
18- بیشتر آب¬های روی زمین به صورت یخچال است.
19- آب¬کره چیست؟ به مجموع آب¬های موجود در اتمسفر، سطح و درون زمین که به صورت جامد، مایع و بخار می¬باشند آب¬کره گفته می¬شود. آب¬کره شامل اقیانوس¬ها، دریاها، دریاچه¬ها، رودخانه¬ها، آب¬های زیرزمینی، رطوبت هوا و یخچال¬ها می¬باشد.
20- بیش از 75 درصد سطح کره¬ی زمین را آب فرا گرفته است.
21- بارش به صورت برف و باران و تگرگ انجام می¬شود. هر یک را توضیح دهید.
با تابش پرتوهای خورشید به سطح اقیانوس¬ها، دریاها و دریاچه¬ها، آب¬ها تبخیر می¬شوند و به ارتفاعات صعود می¬کنند. بخار آب در آن¬جا به دلیل کاهش دما متراکم و به ابر تبدیل می¬شوند. با روند تدریجی کاهش دما اگر درصد رطوبت و میزان دمای هوا به حد مناسبی برسد بارش رخ می¬دهد. چنانچه در طی متراکم شدن ابرها، دمای هوا خیلی کم باشد، رطوبت هوا به شکل برف به سطح زمین می¬ریزد. در صورتی که دمای هوا در هنگام تراکم، بالاتر از صفر درجه سلسیوس باشد به شکل باران به سطح زمین می¬ریزد. اگر قطرات باران در مسیر پایین آمدن به سطح زمین از توده هوای سرد عبور کنند، به تگرگ تبدیل می¬شوند.
22- هواشناسی چگونه دانشی است؟ هواشناسی دانشی است که درباره¬ی شناخت جو و هوای اطراف کره¬ی زمین به مطالعه و تحقیق می¬پردازند. یکی از مهم¬ترین وظیفه¬ی هواشناسی اندازه¬گیری مقدار بارندگی است که در ایستگاه¬های باران سنجی بر حسب میلی¬متر انجام می¬شود.
23- پس از بارش آب¬ها چه می¬شود؟ برخی از آب¬ها تبخیر و به اتمسفر می¬رود. قسمتی از آن در سطح زمین جاری می¬شوند و بخش باقی¬مانده در زمین فرو می¬رود.
24- حوضه¬ی آبریز چیست؟ به منطقه¬ای که آب¬های سطحی آن توسط یک رود و انشعابات آن از نقاط مرتفع به سمت نواحی پست¬تر هدایت می¬شود حوضه¬ی آبریز نام دارد.
25- برای بهره¬برداری بهتر و جلوگیری از هدر رفتن آب احداث سد روی رودخانه¬ها است.
26- مخروط افکنه چگونه تشکیل می¬شود و چه اهمیتی دارد؟ رود با عبور از نواحی کوهستانی و شیب¬دار سنگ¬ها را تخریب و قطعات جدا شده را با خود حمل می¬کنند. مواد تخریب شده در طی مسیر، به هم برخورد می¬کنند و به قطعات ریزتر تبدیل می¬شوند. این مواد توسط رودخانه به قسمت¬های پایین¬دست حوضه¬ی آبریز منتقل و در آن¬جا ته¬نشین می¬شوند. مخروط افکنه¬ها از نظر ایجاد زمین¬های حاصلخیز کشاورزی و معادن شن و ماسه و ذخیره آب¬های زیرزمینی اهمیت زیادی دارند.
27- رسوبات پشت رودخانه¬ها از کجا می¬آیند؟ از سنگ¬های تخریب شده¬ی نواحی کوهستانی که توسط رودها می¬آیند.
28- آبشار چیست؟ رودخانه در ادامه¬ی مسیر خود ممکن است به محلی برسد که بستر آن به طور ناگهانی دچار اختلاف ارتفاع می¬شود. در این صورت آبشار یا تندآب ایجاد می¬شود.
29- علت تشکیل آبشار چیست؟ آب در مسیر جریان خود ابتدا از سنگ¬های سخت و مقاوم و سپس از سنگ¬های نرم و کم مقاومت عبور می¬نماید، بر اثر فرسایش در طی مدت زمان نسبتاً طولانی سنگ¬های مقاوم بر جای مانده و سنگ¬های نرم از بین می¬روند و اختلاف ارتفاع در مسیر رود ایجاد می¬شود که به آن آبشار گفته می¬شود.
30- سرعت آب رودخانه به چه چیزی بستگی دارد؟ شیب زمین، میزان بارندگی، پوشش گیاهی منطقه، جنس زمین، تعداد انشعابات.
31- آزمایشی در مورد باران بنویسید. لیوانی را تا نیمه از آب جوش پر می¬کنیم. بعد پلاستیکی را روی آن بسته و یخ روی آن می¬گذاریم و می¬بینیم که آب بخار و با برخورد به پلاستیک آب می¬شود.
32- آزمایشی در مورد اینکه باران کجا می¬رود طراحی کنید. مقداری ماسه و خاک رس را با هم مخلوط می¬کنیم و به صورت شیب¬دار از بالای شیب خاک یک لیوان آب می¬ریزیم. و می¬بینیم کمی از آب در زمین فرو می¬رود و برخی از آن مثل جویباری جاری و مقداری از خاک را با خود می¬برد. (حمل می¬کند)
33- در چه صورت مسیر رودخانه مستقیم و در چه صورت مارپیچ است؟ اگر شیب زمین که رودخانه در آن جریان دارد زیاد باشد رودخانه مسیر مستقیم پیدا می¬کند. در صورتی که شیب زمین کم باشد رودخانه مسیر مارپیچ پیدا می¬کند.
34- منظور از آبدهی یک رودخانه چیست؟ به حجم آبی که در واحد زمان از سطح مقاطع رودخانه عبور می¬نماید آبدهی رودخانه گفته می¬شود.
سرعت آب × سطح مقطع = آبدهی
35- دریاچه را تعریف کنید. بخشی از آب¬کره که در سطح خشکی¬ها واقع شده¬اند و به طور طبیعی به آب¬های آزاد راه ندارند، دریاچه¬اند.
36- اهمیت دریاچه را بنویسید. دریاچه¬ها از نظر تأمین مواد غذایی، مواد معدنی، ذخایر نفت و گاز، گردشگری، تعدیل آب و هوای منطقه، حمل و نقل و .... اهمیت دارد.
37- در مورد دریاچه¬ی خزر هرچه می¬دانید بگویید. بزرگترین دریاچه¬ی جهان، دریاچه¬ی خزر است که به علت وسعت زیاد به آن دریا گفته می¬شود.
38- جدول زیر را کامل کنید.
نام دریاچه استان / استان¬ها علت تشکیل
خزر گیلان/ مازندران / گلستان باقیمانده دریایی قدیمی به نام تتیس
ارومیه آذربایجان غربی شکستگی¬های قسمتی از سنگ کره
سبلان اردبیل دهانه آتشفشان
غار علیصدر همدان بالاتر بودن سطح آب¬های زیرزمینی از کف غار
39- در مورد سد لتیان چه می¬دانید؟ برخی از دریاچه¬ها در پشت سدها به وجود می¬آیند مانند سد لتیان که در شمال شهر تهران واقع شده است.
40- در مورد دریاچه¬ی شهدای خلیج فارس چه می¬دانید؟ گاهی دریاچه¬هایی در اطراف شهرها به منظور تعدیل دمای هوا، حفظ محیط زیست و توسعه¬ی گردشگری مانند دریاچه مصنوعی شهدای خلیج فارس که در منطقه چیتگر تهران احداث شده است.
41- انواع دریاچه را نام برده و مثال بزنید. 1- طبیعی: خزر 2- مصنوعی: لتیان
42- از آب¬های پشت سد چه استفاده¬ای می¬شود؟ 1- تولید برق 2- کشاورزی 3- آب آشامیدنی
43- سیاره¬ی زمین از فضا چه رنگی دیده می¬شود؟ چرا؟ آبی، چون حدود 97 درصد حجم آب کره در دریاها و اقیانوس¬ها قرار دارد که تقریباً سطح زمین را آب می-پوشاند.
44- انواع ساحل را نام برده و علت آن را بنویسید. در قسمت¬هایی که جنس سنگ¬های ساحلی در برابر فرسایش مقاوم هستند شکل سواحل به صورت صخره¬ای یا پرتگاهی است. و در مناطقی که سنگ¬های آن در برابر فرسایش مقاوم نیست سواحل به صورت هموار و ماسه¬ای است.
45- آب دریاها به چه صورت در حال حرکت¬اند؟ امواج دریا و جریان¬های دریایی و جزر و مد.
46- موج چیست؟ چه اثری روی سواحل دارد؟ به حرکت آب به سمت بالا و پایین که باعث فرسایش و تغییر شکل سواحل می¬شوند، موج می¬گویند.
47- سونامی یا آبتاز چیست؟ در هنگام وقوع زمین¬لرزه یا آتشفشان¬های زیر دریایی امواج بزرگی در دریا ایجاد می¬شود که به آن آبتاز یا سونامی می¬گویند.
48- جریان دریایی را تعریف کنید. هرگاه بخشی از آب دریا نسبت به آب¬های اطراف خود جابجا شوند به آن جریان دریایی می¬گویند.
49- دلایل جریان¬های دریایی را با ذکر مثال توضیح دهید. اختلاف دما مانند (جریان گلف استریم) و اختلاف شوری آب مثل (جریان تنگه¬ی هرمز).
50- جزر و مد بر اثر نیروی گرانشی ماه و خورشید ایجاد می¬شود.
51- جزر و مد را تعریف کنید. به بالا آمدن آب و حرکت آن به سمت ساحل مد و به پایین رفتن آب در سواحل جزر می¬گویند.
52- از جزر و مد چه استفاده¬ای می¬شود؟ تولید برق و ماهیگری در موقع دفاع مقدس هم رزمندگان برای عبور از اروند رود از پدیده جزر و مد استفاده می¬کردند.
53- یخچال¬های طبیعی چگونه تشکیل می¬شوند؟ در مناطقی از کره¬ی زمین که میانگین دمای هوا کمتر از صفر درجه سلسیوس است، بارش عمدتاً به صورت برف است. با انباشته شدن برف در طی سال¬های متمادی در این نواحی یخچال تشکیل می¬شود.
54- انواع یخچال را نام برده و بگویید هرکدام کجا تشکیل می¬شود؟ 1- قطبی: یخچال-های عظیم قطبی در قطب شمال و جنوب کره¬ی زمین تشکیل شده¬اند. 2- کوهستانی: در نواحی مرتفع سطح خشکی¬ها تشکیل می¬شود.
55- آزمایشی در مورد اینکه باران کجا می¬رود بنویسید. آبی را از بالای شیبی که با خاک در کاسه¬ای درست کرده¬ایم می¬ریزیم و می¬بینیم که برخی از آب¬ها جاری و برخی از آن در خاک فرو می¬رود.
56- آزمایشی در مورد چگونه باران می¬بارد بیان کنید. لیوانی را تا نیمه از آب گرم پر می¬کنیم و بعد پلاستیکی روی آن گذاشته و یخ روی آن می¬گذاریم و می¬بینیم آب بخار شده و پس از برخورد به پلاستیک به مایع تبدیل شده و مثل باران پایین می¬آید.
بخش 3 : منابع خدادادی در اختیار ما
فصل 7 : سفر آب درون زمین
57- بعد از یخچال¬ها بزرگ¬ترین ذخایر آب آب¬های زیرزمینی است.
58- راه¬های دستیابی به آب¬های زیرزمینی حفر چاه و قنات است.
59- مقدار ماسه و خاک رس در خاک چه تأثیری بر خاک می¬گذارد؟ اگر مقدار ماسه از خاک رس بیشتر باشد آب را در خود نگه نمی¬دارد اما اگر رس بیشتر از ماسه باشد آب را در خود نگه و به راحتی در خاک نفوذ نمی¬کند.
60- نفوذپذیری یعنی¬چه؟ بعضی از مواد مثل شن و ماسه آب را از خود عبور می¬دهند که به این قابلیت نفوذپذیری می¬گویند.
61- آزمایشی در مورد نفوذپذیری خاک بیان کنید. دو لیوان را برداشته و کف آن¬ها را سوراخ می¬کنیم. حدود لیوان¬ها را یکی ماسه و یکی خاک رس پر می¬کنیم و در هر لیوان مقدار یکسانی آب می¬ریزیم. و می¬بینیم آب از لیوانی که ماسه دارد زودتر عبور می-کند.
62- عوامل مؤثر بر نفوذ آب به داخل زمین را نام ببرید. 1- پوشش گیاهی 2- اندازه¬ی ذرات تشکیل دهنده¬ی خاک 3- شیب زمین.
63- سرعت آب¬های زیرزمینی چقدر و عوامل مؤثر بر آن چیست؟ سرعت حرکت آن¬ها 5/0 متر تا 500 متر در سال متغیر است. جهت حرکت آب از شیب سطح زمین پیروی می¬کند. سرعت آب¬های زیرزمینی در رسوبات دانه درشت مانند آبرفت¬ها زیاد و در رسوبات دانه¬ریز مانند دبی¬ها بسیار ناچیز است.
64- غارهای آهکی چگونه تشکیل می¬شود؟ آب¬های زیرزمینی هنگام نفوذ در سنگ¬های آهکی آن¬ها را در خود حل و فضای خالی ایجاد می¬کند. با ادامه¬ی این فرایند فضاهای خالی بیشتر و بزرگ¬تر شده و غارهای آهکی را به وجود می¬آورد.
65- کدام خاک برای تشکیل آب¬های زیرزمینی مناسب¬تر است؟ رس¬ها یا آبرفت¬ها؟ میزان فضای خالی و نفوذپذیری در سنگ¬ها و رسوبات مختلف متفاوت است. به عنوان مثال در آبرفت¬ها میزان فضای خالی و نفوذپذیری زیاد است.
66- سطح ایستایی چیست؟ به سطح بالایی منطقه اشباع سطح ایستایی می¬گویند.
67- به سفره¬های آب زیرزمینی آبخوان هم می¬گویند که دو نوع هستند. آن¬ها را نام ببرید. 1- سفره¬های آب زیرزمینی 2- سفره¬های آب زیرزمینی تحت فشار.
68- سفره¬های آب زیرزمینی آزاد را توضیح دهید. در این نوع سفره¬ها یک لایه نفوذپذیر بر روی یک لایه¬ی نفوذناپذیر قرار دارد. این نوع آب خوان¬ها بیشتر در دشت¬ها و دامنه¬ی کوه¬ها وجود دارد و از طریق حفر چاه و قنات به دست می¬آید.
69- چشمه چگونه ایجاد می¬شود؟ در مناطق شیب¬دار آب¬های زیرزمینی به طور طبیعی به سطح زمین می¬رسند و جاری می¬شود به آن¬ها چشمه می¬گویند.
70- بیشتر چشمه¬های آب گرم در کنار آتشفشان¬ها تشکیل می¬شوند.
71- سفره¬ی آب زیرزمینی تحت فشار را توضیح دهید. این نوع سفره در بین دو لایه نفوذناپذیر تشکیل می¬شوند که بیشتر در نواحی کوهستانی و شیب¬دار ایجاد می¬شود.
72- ویژگی¬های آب زیرزمینی را بنویسید. بی¬بو، بی¬رنگ، فاقد مواد تیره کننده، دمای ثابت، ترکیب شیمیایی، کمی میکروب و وجود مواد معدنی در آن.
73- منظور از آب سخت چیست؟ اگر میزان کلسیم و منیزیم موجود در آب¬های زیرزمینی زیاد باشد به آن آب سخت می¬گویند که برای ما مضر است.
74- قنات (کاریز) را توضیح دهید. در قدیم برای اولین بار در جهان برای بهره¬برداری از آب¬های زیرزمینی در مکان¬های شیب¬دار قنات حفر کرد.
75- چرخه¬ی آب توضیح دهید. به مبادله¬ی بین اقیانوس¬ها، دریاها، هواکره و خشکی چرخه¬ی آب می¬گویند.
بخش 4 : انرژی نیاز همیشه
فصل 8 : انرژی و تبدیل¬های آن
1- عوامل مؤثر در انجام کار کدامند؟ 1- نیرویی که به جسم وارد می¬شود 2- جابه¬جایی که جسم انجام می¬دهد 3- نیرو و جابجایی باید هم جهت باشد.
2- شخصی یک جعبه در دست خود نگه داشته است و آن را به انبار می¬برد. آیا او کاری انجام داده؟ خیر، زیرا نیرویی که وارد می¬کند عمودی و جابجایی افقی است.
3- فرمول یا رابطه¬ی کار را بنویسید.
جابجایی × نیرو = کار
4- واحد یا یکای کار چیست؟ ژول (J)
5- انرژی جنبشی را تعریف کنید. هر جسمی حرکت کند انرژی جنبشی دارد.
6- عوامل انرژی جنبشی را نام ببرید. انرژی جنبشی هر جسم به جرم جسم و مقدار سرعت آن بستگی دارد. یعنی هرچه جسمی سنگین¬تر باشد و تندتر حرکت کند، انرژی جنبشی آن بیشتر است.
7- در شکل ذیل کدام توپ شیشه را می¬شکند؟ چرا؟
توپ بسکتبال، چون جرم آن نسبت به توپ پینگ¬پنگ بیشتر است.
8- انرژی پتانسیل گرانشی را توضیح دهید. به انرژی ذخیره شده در جسم انرژی پتانسیل گرانشی می¬گویند. مثال: انرژی موجود در نفت، انرژی شیمیایی موجود در باتری، انرژی موجود در فنر کشیده شده.
9- هنگام انجام کار دو حالت برای انرژی پیش می¬آید. آن¬ها را نام ببرید.
انجام کار روی یک جسم می¬تواند انرژی جنبشی آن را تغییر دهد. انجام کار روی یک جسم می¬تواند به شکل انرژی پتانسیل گرانی در آن ذخیره شود.
10- انرژی پتانسیل گرانشی به چه عواملی بستگی دارد؟ وزن جسم و ارتفاع جسم از زمین.
11- فرمول یا رابطه¬ی انرژی پتانسیل گرانشی را بنویسید.
ارتفاع جسم از سطح زمین × وزن جسم = انرژی پتانسیل گرانشی
12- انواع انرژی پتانسیل را نام ببرید و مثال بزنید. 1- انرژی پتانسیل گرانشی: وزنه¬ی آویزان شده (آونگ) 2- انرژی پتانسیل شیمیایی: انرژی موجود در غذا، نفت، باتری، سوخت 3- انرژی پتانسیل گرانشی: کمان کشیده شده.
13- قانون پایستگی را تعریف کنید. انرژی هرگز به وجود نمی¬آید یا از بین نمی¬رود، تنها شکل آن تغییر می¬کند و مقدار کل آن ثابت می¬ماند.
14- انرژی شیمیایی خوراکی¬ها را با چه واحدی بیان می¬کنند؟ کیلو ژول (KJ) کیلوکالری (Kcal)
15- وقتی می¬گوییم انرژی شیمیایی موجود در شیر معمولی 7/2 کیلوژول بر گرم است، منظور چیست؟ در هر گرم شیر معمولی 7/2 کیلوژول انرژی شیمیایی ذخیره شده است.
16- منظور از آهنگ مصرف چیست؟ در یک زمان معین (مثلاً یک دقیقه) چه مقدار انرژی مصرف می¬شود. انرژی برای راه رفتن معمولی 16 کیلوژول در دقیقه است و این بدان معناست که برای هر دقیقه راه رفتن معمولی، بدن ما حدود 16 کیلوژول انرژی مصرف می¬کند.
بخش 4 : انرژی نیاز همیشه
فصل 9 : منابع انرژی
17- تقریباً منبع همه¬ی انرژی¬هایی که از آن استفاده می¬کنیم خورشید است.
18- منظور از منابع انرژی تجدیدناپذیر چیست؟ مثال بزنید. بیش از 90 درصد انرژی مصرفی کل جهان از منابعی تأمین می¬شود که برای تشکیل آن¬ها میلیون¬ها سال زمان صرف شده است. و به راحتی جایگزینی آن¬ها پس از مصرف امکان¬پذیر نیست. به این منابع تجدیدناپذیر می¬گویند. مثل سوخت¬های فسیلی (نفت، گاز و ...) و سوخت هسته-ای.
19- منظور از گرمایش جهانی چیست؟ سوخت¬های فسیلی عامل اصلی افزایش میانگین دمای کره¬ی زمین با همان گرمایش جهانی است.
20- طرز تشکیل سوخت¬های فسیلی را بنویسید. میلیون¬ها سال طول می¬کشد که سوخت¬های فسیلی تشکیل شود. بقایای گیاهان و جانوران ذربینی روی زمین و در دریا با لایه¬هایی از گل و لای پوشانده می¬شوند. با گذشت زمان این لایه¬ها متراکم¬تر و در اثر فشار زیاد و دمای مناسب این بقایا به سوخت¬های فسیلی تبدیل می¬شوند.
21- سوخت¬های فسیلی چگونه آزاد می¬شوند؟ وقتی اتم¬های تشکیل دهنده¬ی سوخت هسته¬ای به اتم¬های سبک¬تر تبدیل شوند مقدار زیادی انرژی آزاد می¬شود.
22- دمای مرکز خورشید چندین میلیون و دمای سطح آن حدود 5500 درجه سانتی¬گراد است.
23- منظور از منابع انرژی تجدیدپذیر چیست؟ مثال بزنید. انرژی¬های تجدیدپذیر زمین را آلوده نمی¬کنند و باعث گرمایش جهانی نیز نمی¬شوند. منابع انرژی تجدیدپذیر انواع بسیاری دارد و می¬توان به طور مداوم جایگزین شوند و هیچگاه تمام نمی¬شوند. مثل انرژی خورشید، باد، جذر و مد و ....
24- در صفحه¬ی خورشیدی انرژی نورانی به انرژی الکتریکی تبدیل می¬شود.
25- چند کاربرد صفحه¬ی خورشیدی را بنویسید. استفاده در: ماشین حساب، ماهواره¬ها، چراغ¬ها و تابلوهای راهنمایی و رانندگی و بام¬نمای ساختمان.
26- در مورد آبگرمکن خورشیدی هرچه می¬دانید بنویسید. در آبگرمکن¬های خورشیدی سطح لوله¬های تیره رنگ انرژی گرمایی حاصل از پرتوهای خورشیدی را جذب می¬کنند. گرما به آبی که در لوله¬ها در حال گردش است داده می¬شود.
27- در توربین¬های بادی (آسیاب بادی) انرژی جنبشی باد به انرژی الکتریکی تبدیل می-شود.
28- در نیروگاه خورشیدی شیراز 48 جمع کننده¬ی خورشیدی وجود دارد.
29- بزرگترین نیروگاه بادی ایران در پیرامون شهر منجیل با توان تولیدی 100 مگاوات نصب شده است.
30- موج چگونه به وجود می¬آید؟ وزیدن باد به سطح دریا باعث می¬شود انرژی جنبشی باد به شکل انرژی پتانسیل گرانشی در آب دریا ذخیره شود و پس از مدت کوتاهی به شکل انرژی جنبشی (موج) آن را پس دهد.
31- هرچه انرژی جنبشی باد بیشتر باشد موج¬های بزرگتری ایجاد می¬شود.
32- انرژی برق آبی یا هیدرولیک را توضیح دهید. انرژی پتانسیل گرانشی آب به انرژی جنبشی توربین تبدیل می¬شود. سپس انرژی جنبشی توربین در ژنراتور به انرژی الکتریکی یا همان برق تبدیل می¬شود.
33- انرژی زمین گرمایی چیست؟ انرژی گرمایی ذخیره شده در زیر سطح زمین را انرژی زمین گرمایی می¬گویند.
34- علّت انرژی زمین گرمایی چیست؟ این انرژی حاصل گرمای سنگ¬های داغ اعماق زمین است که در نواحی آتشفشانی وجود دارند.
35- نشانه¬های وجود زمین گرمایی چیست؟ چشمه¬های آب گرم و آب¬های داغ در حال فوران (آب¬فشان) در برخی از نقاط کره¬ی زمین.
36- کاربردهای انرژی زمین گرمایی چیست؟ 1- تولید انرژی الکتریکی 2- گرمایش ساختمان¬ها 3- فعالیت¬های صنعتی 4- ایجاد مراکز گردشگری از خواص درمانی آب¬های گرم درون زمین.
37- زیست¬گاز چیست و چگونه از آن استفاده می¬شود؟ انرژی خورشید از طریق فتوسنتز در گیاهان ذخیره می¬شود. هرگاه باقیمانده محصولات کشاورزی در شرایط هوازی (نبود هوا) قرار بگیرند پس از مدتی گازهایی از آن¬ها متصاعد می¬شود. از این گاز می¬توان برای مصارف مختلف خانگی و صنعتی بهره گرفت.
38- جستجوی حیات بر روی سیارات دیگر بر چه اثاثی انجام می¬گیرد؟ وجود آب در حالت مایع و در صورتی آب مایع است که دما مناسب باشد.
39- هرچه جسمی گرم¬تر باشد، دمای آن بیشتر است.
بخش 4 : انرژی نیاز همیشه
فصل 10 : گرما و بهینه سازی مصرف انرژی
40- در ساحل دریا آب در دمای صفر درجه سلسیوس یخ می¬بندد و در دمای 100 درجه سلسیوس می¬جوشد.
41- دماسنج چیست؟ وسیله¬ای است که با استفاده از آن دما را اندازه می¬گیرند.
42- دماسنج¬های جیوه¬ای و الکلی رایج¬تریم دماسنج¬ها هستند.
43- دماسنج¬های نواری با تغییر رنگ و دماسنج¬های جیوه¬ای و الکلی با تغییر حجم دما را نشان می¬دهند.
44- برای درجه¬بندی دماسنج¬های الکلی و جیوه¬ای چه می¬کنند؟ ابتدا مخزن آن¬ها را در مخلوط آب و یخ قرار داده و سطح جیوه یا الکل را با صفر نشانه¬گذاری می¬کنند. سپس دماسنج را در مجاورت بخار آب در حال جوش قرار داده و سطح مایع درون دماسنج را با عدد 100 علامت¬گذاری می¬کنند. بین این دو عدد را به صد قسمت مساوی تقسیم و هر قسمت را یک درجه سلسیوس ( ْc1) می¬نامند.
45- دمای تعادل چیست و تعادل گرمایی یعنی¬چه؟ وقتی دو جسم با دماهای متفاوت در تماس با یکدیگر قرار می¬گیرند دمای جسم گرم¬تر پایین می¬آید و دمای جسم سردتر بالا می¬رود. این فرایند اینقدر ادامه پیدا می¬کند که دمای دو جسم یکسان شود. این دما را دمای تعادل دو جسم می¬نامند و در این حالت می¬گوییم دو جسم با یکدیگر در تعادل گرمایی-اند.
46- گرم¬ترین ناحیه¬ی روی زمین ناحیه¬ای در کویر لوت است با ْc70 و سردترین ناحیه-ی روی زمین ناحیه¬ای در قطب جنوب است که دما آن ْc89- است.
47- گرما چیست؟ به مقدار انرژی که بر اثر اختلاف دما از جسمی به جسم دیگر منتقل می¬شود گرما می¬گویند.
48- به طور طبیعی گرما از جسم گرم¬تر به جسم سردتر انتقال می¬شود.
49- یکای انرژی ژول (J) است.
50- از یکای ژول برای همه شکل انرژی استفاده می¬کنند.
51- زمانی که جسمی گرم می¬شود مولکول¬های آن چه تغییری می¬کنند؟ مولکول¬های جسم گرم جنب و جوش بیشتری دارد، یعنی انرژی مولکول¬ها به طور متوسط بیشتر از جسمی است که سردتر است، در جسم سرد جنب و جوش مولکول¬ها کم و انرژی کمتری دارند.
52- روش¬های انتقال گرما را نام ببرید. 1- رسانش 2- همرفت 3- تابش
53- روش رسانایی را با نظریه مولکولی توضیح دهید. گرمای شعله سبب می¬شود که جنبش اتم¬های سر گرم شده میله، بیشتر شود و در اثر برخورد با اتم¬های مجاور، انرژی به آن¬ها منتقل کند و در نتیجه سبب افزایش جنبش اتم¬های مجاور شود. بدین ترتیب اتم-ها بدون رفتن از جایی به جای دیگر انرژی خود را منتقل می¬کنند.
54- رسانا را با نارسانای گرمایی مقایسه کنید. به اجسامی مانند شیشه، چوب، لاستیک، هوا، پشم و .... که گرما را آهسته منتقل می¬کنند نارسانا یا عایق می¬گویند و به اجسامی چون فلزات که گرما را سریع منتقل می¬کنند، رسانای گرمایی می¬گویند.
55- وجود هوا در لابه¬لای پشم و سپر سبب کاهش میزان رسانای گرمایی می¬شود.
56- روش همرفتی را توضیح دهید. در انتقال گرما به روش همرفت قسمتی از مایع یا گاز که گرم شده است به طرف بالا حرکت می¬کند و قسمت¬های اطراف آن که سردتر است، جای آن را می¬گیرد.
57- نسیم دریا چگونه به وجود می¬آید؟ (با رسم شکل) جریان همرفتی می¬توانند هوا را نیز به حرکت درآورند و باد تولید کنند. مثلاً در طول روز ساحل دریا (خشکی) راحت¬تر از آب دریا گرم می¬شود و دمای آن از دمای آب بالاتر می¬رود. در نتیجه هوای خنک بالای آب به طرف ساحل می¬آید و هوای گرم روی ساحل، به طرف بالا می¬رود، حاصل این فرایند نسیم دریا است.
58- روش تابش گرمایی را توضیح دهید. برای انتقال گرما به صورت همرفت و رسانش به محسط مادی نیاز است. ولی انرژی گرمایی خورشید از خلأ عبور می¬کند و به ما می-رسد و ما را گرم می¬کند این نوع انتقال انرژی تابش گرمایی نامیده می¬شود.
59- چرا آسفالت خیابان نسبت به یک آینه در تابستان بسیار داغ¬تر است؟ روکش آسفالت خیابان¬ها در تابستان بسیار داغ می¬شود، زیرا آسفالت بیشتر تابش گرمایی خورشید را جذب می¬کند اما اگر یک آینه را در معرض تابش خورشید قرار دهیم، خیلی گرم نمی-شود، زیرا بیشتر نور تابیده شده را باز می¬تاباند.
60- دمای مناسب برای داخل خانه یا محل¬های کار و مدرسه حدود ْc22 است.
61- سامانه خنک کننده خودرو چگونه دمای موتور خودرو را کنترل می¬کند؟ این سامانه درست شده است تا انرژی گرمایی موتور را به رادیاتور منتقل کند. رادیوتارها به صورت پهن و در نتیجه با سطح زیاد ساخته می¬شوند. این طراحی سبب از دست دادن گرما به صورت همرفت و تایش خواهد شد علاوه بر این خودروها فن خنک کننده نیز دارند. هنگامی که موتور داغ شود فن¬ها روشن می¬شوند و سبب دور شدن هوای داغ اطراف رادیاتور می¬گردد.
62- برای جلوگیری از اتلاف گرمای خانه چه روش¬هایی وجود دارد؟ 1- سقف عایق 2- رادیاتور دارای دماپا 3- درزگیر 4- فرش و موکت 5- شیشه دو جداره 6- دیوار عایق 7- مخزن آب داغ پوشیده شده.
63- اصلی¬ترین جزء فلاسک خلأ چیست؟ اصلی¬ترین جزء فلاسک یک بطری شیشه¬ای دو جداره است که بین آن خلأ است و روی سطح آن، هم از داخل و هم از بیرون نقره اندود است.
بخش 5 : دنیای درون ما
فصل 11 : سلول و سازمان بندی آن
1- سلول چیست؟ واحد ساختار و عمل در موجودات زنده است.
2- شکل یک سلول جانوری را رسم و قسمت¬های مختلف آن را نامگذاری کنید.
3- چند ویژگی سلول موجود زنده را نام ببرید. 1- همه¬ی سلول¬های زنده تنفس می¬کنند 2- غذا می¬خورند 3- رشد می¬کنند 4- تولید مثل می¬کنند.
4- کار غشاء پلاسمایی چیست؟ 1- محافظت از سلول 2- ورود و خروج مواد را کنترل می¬کند.
5- آیا غشاء پلاسمایی مانند صافی عمل می¬کند؟ خیر، بلکه نفوذپذیری انتخابی درد؛ یعنی فقط به مواد مورد نیاز سلول اجازه ورود می¬دهد و مواد زائد و ترشحی را از سلول خارج می¬کند.
6- ماده سازنده غشاء پلاسمایی چیست؟ لیپید (چربی) و انواعی از مولکول¬های پروتئین و کربوهیدرات (قند) در این غشاء وجود دارد.
7- کدام مورد پروکادیوت است؟ الف) قارچ ها • ب) آغازیان • ج) باکتری¬ها د) گیاهان •
8- در مورد سیتوپلاسم هرچه می¬دانید بنویسید. سیتوپلاسم بخشی از سلول است که در آن اندامک¬ها و مواد مورد نیاز بقایای سلول مانند نمک¬ها، آنزیم¬ها و مواد دیگر در آن قرار دارد. اندامک¬ها ساختارهایی درون سلولی¬اند که برای انجام فعالیت¬های مختلف به صورت مجزا به سلول کمک می¬کنند. اگرچه همه¬ی سلول¬ها اندامک دارند ولی اندامک¬های همه مشابه نیستند.
9- در مورد هسته هرچه می¬دانید بنویسید. هسته بخشی از سلول است که فعالیت¬های سلول و ویژگی¬هایی مثل شکل و اندازه آن را نیز کنترل می¬کند، مثلاً تقسیم سلول با کنترل هسته انجام می¬شود.
10- انواع سلول را بر اساس وضعیت هسته طبقه¬بندی کرده و هر کدام را توضیح دهید. هسته در بعضی سلول¬ها غشای پوشاننده ندارد؛ این سلول¬ها را پروکادیوت می¬نامند. در بقیه سلول¬ها هسته همراه با غشاء پوشاننده آن کاملاً مشخص است و به صورت واضح دیده می¬شود. این سلول¬ها را یوکاریوت می¬نامند. گیاهان قارچ¬ها و آغازیان سلول¬های یوکاریوت و فقط باکتری¬ها سلول¬های پروکادیوت دارند.
11- چرا سلول¬ها را رنگ می¬کنند؟ مشاهده¬ی همه¬ی سلول¬ها بدون رنگ¬آمیزی ممکن نیست از این¬رو برای مشاهده¬ی سلول آن را رنگ می¬کنند.
12- لوگول همان محلول ید است.
13- تفاوت یک سلول جانوری و گیاهی را بنویسید. 1- سلول گیاهی دیواره دارد ولی جانوری ندارد 2- گیاهی واکوئل بزرگ مرکزی دارد ولی واکوئل کوچکی سلول جانوری دارد. 3- هسته در گیاهی کنار و در جانوری وسط است. 4- گیاهی کلروپلاست دارد ولی جانوری ندارد.
14- منظور از کلنی چیست؟ در جلبک رشته¬ای تعدادی سلول در کنار هم قرار دارد. هر سلول می¬تواند مستقل از سلول¬های دیگر به فعالیت حیاتی خود ادامه دهد به چنین جاندارانی، پرسلولی ساده یا کلنی می¬گویند.
15- بافت را تعریف کنید. در جانداران پرسلولی از اجتماع تعدادی از سلول¬های همکار و مشابه، بافت تشکیل می¬شود. در بدن ما چهار نوع بافت اصلی به نام¬های پوششی، پیوندی، عصبی و ماهیچه¬ای وجود دارد.
16- اندام چیست؟ وقتی بافت¬های مختلف در کنار هم قرار می¬گیرند اندام یا عضو تشکیل می¬شود مثل معده، کلیه، قلب.
17- دستگاه چیست؟ اندام¬ها یا اعضاء در کنار هم قرار گرفته و دستگاه را می¬سازند. مثل دستگاه گردش خون و گوارش.
18- با جمع شدن دستگاه¬ها در کنار هم موجود زنده به وجود می¬آید.
19- منظور از مواد مغذی چیست؟ کربوهیدرات¬ها، لیپیدها، پروتئین¬ها، ویتامین¬ها، مواد معدنی و آب.
20- کار کربوهیدرات¬ها تولید انرژی است.
21- انواع کربوهیدرات را نام ببرید. 1- ساده مثل: گلوکز. 2- مرکب مثل: نشاسته و سلولز.
22- نشاسته چگونه ساخته می¬شود؟ نشاسته نوعی کربوهیدرات است و در گیاهان ساخته می¬شود. گیاهان در فتوسندز ابتدا قندی به نام گلوکز ساخته و سپس با وصل کردن مولکول¬های گلوکز به هم نشاسته را می¬سازند.
23- درباره¬ی سلولز چه می¬دانید؟ 1- نوعی کربوهیدرات است. 2- در همه¬ی غذاهای گیاهی مانند سبزی خوردن وجود دارد. 3- برای بدن ما مفید است ولی در دستگاه گوارش انسان نمی¬تواند هضم شود.
24- سه نقش چربی در بدن را بنویسید. جنس غشای سلول از لیپید است 2- محافظت از اندام¬های داخلی 3- تولید انرژی.
25- چربی زیاد خطر افزایش سکته¬ی قلبی و تنگ شدن رگ¬ها را دارد.
26- انواع چربی را نام برده و مثال بزنید. 1- چربی¬های گیاهی که مایع¬اند. مثل روغن زیتون. 2- چربی¬های جانوری که جامدند. مثل زرده تخم مرغ، کره.
27- کار پروتئین¬ها را بنویسید. رشد و ترمیم چون بدن ما برای ساختن بافت ماهیچه¬ای و بافت¬های دیگر به پروتئین نیاز دارد.
28- واحد ساختمانی پروتئین¬ها را بنویسید. آن¬ها از مولکول¬هایی به نان آمینواسید تشکیل شده¬اند.
29- منظور از آمینواسیدهای ضروری چیست؟ آمینواسیدهایی هستند که بدنمان نمی¬تواند آن را بسازد و باید به طور آماده همراه غذا استفاده کنیم.
30- انواع ویتامین را نام برده و مثال بزنید. 1- ویتامین¬های محلول در آب (B و C) 2- ویتامین¬های محلول در چربی (A ، B ، E و K).
31- ویژگی¬های ویتامین¬های محلول در آب چیست؟ این ویتامین¬ها در بدن ما ذخیره نمی¬شوند و مقدار اضافی آن¬ها از طریق ادرار دفع می¬شود.
32- کار ویتامین C و B را بنویسید. ویتامین C در سلامت پوست و لثه نقش مهمی دارد. ویتامین¬های گروه B در پیشگیری از کم¬خونی و ریزش مو نقش دارد.
33- کار ویتامین A چیست؟ ویتامین A در سالمت چشم و بینایی ما به ویژه در نور کم نقش دارد. می¬توانید با خوردن هویج و گوجه ویتامین A مورد نیاز بدنتان را تأمین کنید. این خوراکی¬ها گرچه ویتامین A ندارند اما ماده¬ای دارند که در بدن به ویتامین A تبدیل می¬شود.
34- ویتامین آفتاب چیست؟ اگر ویتامین D بدن شما به اندازه کافی نباشد استخوان¬هایتان به اندازه¬ی کافی کلسیم جذب نمی¬کنند و نرم می¬مانند و حتی ممکن است تغییر شکل نیز بدهند. این وضع در دوره¬ی رشد اهمیت زیادی دارد. بدن ما می¬تواند ویتامین را با استفاده از آفتاب بسازد.
35- در مورد کلسیم و آهن چه می¬دانید؟ کلسیم از مواد اصلی استخوان¬های بدن ما و مهره¬داران دیگر است. آهن در ساختار سلول¬های قرمز خون وجود دارد. کلسیم و آهن در ترکیب خاک وجود دارند و مواد معدنی نامیده می¬شود.
36- در مورد ید توضیح دهید. ید و سدیم دو ماده معدنی دیگرند. ید در غذاهای دریایی به فراوانی وجود دارد. این ماده¬ی معدنی در تنظیم فعالیت سلول¬ها و رشد بدن نقش دارد.
37- در مورد سدیم توضیح دهید. سدیم تقریباً در همه¬ی مواد غذایی به خصوص میوه¬ها و سبزی¬ها وجود دارد. سدیم در نمک خوراکی وجود دارد. مصرف زیاد سدیم (نمک) خطر ابتلا به فشار خون و پوکی استخوان را در بزرگسالی افزایش می¬دهد.
38- کارهای آب در بدن چیست؟ بسیاری از مواد مغذی به صورت محلول در آب وارد بدن ما و سلول¬های آن می¬شود. بسیاری از مواد زائد نیز معمولاً به حالت محلول در آب از بدن دفع می¬شود. آب در اطراف و درون سلول¬ها وجود دارد.
39- منظور از مواد مغذی چیست؟ اگر غذاهای متنوعی می¬خورید که همه مواد مغذی را به مقدار کافی به بدن شما می¬رساند و انرژی مورد نیاز بدنتان را تأمین می¬کند، تغذیه سالمی دارید. علاوه بر این تغذیه¬ای سالم است که غذاها به روش بهداشتی و سالم تهیه شده باشند.
40- هرچه تنوع مواد مغذی یک خوراکی بیشتر باشد ارزش غذایی آن بیشتر است.
بخش 5 : دنیای درون ما
فصل 13 : سفر غذا
41- منظور از گوارش یا هضم غذا چیست؟ یکی از کارهای دستگاه گوارش ما این است که غذاها را به قدری ریز کند که مواد آن بتواند وارد خون شود؛ یعنی غذا را به مولکول-های قابل جذب تبدیل کند این فرایند را گوارش می¬نامند.
42- با رسم شکل انواع گوارش را توضیح دهید.
43- دو بخش اصلی دستگاه گوارش را نام ببرید. 1- لوله¬ی گوارش که از دهان تا مخرج است. 2- غده¬های گوارش و اندام¬های دیگر که با لوله¬ی گوارش ارتباط دارند.
44- در مورد غدد گوارشی توضیح دهید و مثال بزنید. غده¬های گوارشی شیره¬های گوارشی می¬سازند که روی غذا ریخته می¬شود تا هضم شود. درون شیره¬های گوارشی آنزیم مخصوص هضم غذا وجود دارد مثل غده¬های بزاقی (آب دهان) درون بزاق آنزیمی وجود دارد که می¬تواند نشاسته را هضم کرده و به قند تبدیل می¬کند.
45- آنزیم چیست؟ مولکول¬های موجود در شیره گوارش است که می¬تواند سرعت واکنش¬های شیمیایی را زیاد کند. هر آنزیم مخصوص هضم یک ماده¬ی مغذی است.
46- چرا دندان¬ها پوسیده می¬شود؟ مواد قندی غذای باکتری¬هایی است که در دهان وجود دارند. این باکتری¬ها اسید تولید می¬کنند. اسید مینای دندان را از بین می¬برد و سبب پوسیدگی دندان می¬شود.
47- با رسم شکل راه حلق را نشان دهید.
48- روده¬ی باریک محل گوارش نهایی غذا است.
49- بیشتر آنزیم¬های روده¬ی باریک در پانکراس ساخته می¬شود.
50- آنزیم¬های ساخته شده در پانکراس از طریق لوله¬هایی وارد ابتدای روده¬ی باریک می-شوند.
51- جذب غذا یعنی¬چه؟ جذب یعنی عبور مولکول¬های این غذا از دیواره¬ی روده¬ی باریک و وارد شدن آن¬ها به مویرگ¬های خونی.
52- پرزهای روده¬ی باریک محل جذب غذا است.
53- پرز چیست؟ به برجستگی¬های کوچک و انگشت مانندی است که سطح داخلی روده¬ی باریک را پوشانده¬اند و محل جذب غذا هستند.
54- کارهای روده¬ی بزرگ را بنویسید. 1- جذب آب و مواد مغذی 2- تولید ویتامین¬های K و B توسط باکتری¬های مفیدی که در روده¬ی بزرگ زندگی می¬کنند.
55- کبد بزرگ¬ترین اندام بدن است.
56- دو کار کبد را بنویسید. 1- کبد مانند انباری مواد اضافه¬ای که جذب خون شده¬اند را در خود ذخیره می¬کند 2- ترشح صفرا و جمع¬آوری آن در کیسه صفرا.
57- کار صفرا چیست؟ صفرا در روده¬ی باریک روی غذاها ریخته می¬شود تا چربی¬ها را به ذرات ریز تبدیل کنند تا شیره¬های پانکراس بهتر بتوانند آن را هضم کنند.
58- چرا اگر در هنگام خوردن خوراکی¬های پرکربوهیدرات زیاده روی کنیم با مشکل اضافه وزن دچار می¬شویم؟ کربوهیدرات¬ها انرژی مورد مورد نیاز سلول¬های بدن ما را تأمین می¬کند اما اگر کربوهیدرات زیاد بخوریم، کبد از آنها برای ساختن چربی استفاده می¬کنند. بنابراین اگر در خوردن خوراکی¬های پر از کربوهیدرات زیاده روی کنیم با مشکل اضافه وزن مواجه می¬شویم.
بخش 5 : دنیای درون من
فصل 14 : گردش مواد
1- دستگاه گردش مواد شامل قلب و رگ¬ها و خون است.
2- رگ خونی چیست؟ خون در شبکه¬ای از لوله¬های مرتبط با هم جریان دارد. به این لوله¬ها، رگ¬های خونی می¬گویند.
3- شکل یک قلب و رگ¬های مربوط به آن را رسم کنید.
4- بافت¬های قلب کدامند؟ بیشتر قلب از نوعی بافت ماهیچه¬ای تشکیل شده است که به آن ماهیچه¬ی قلبی می¬گویند و درون حفره قلب را بافت پوششی می¬پوشاند. وجود بافت پیوندی در اطراف قلب نیز به حفاظت از آن کمک می¬کند.
5- سرخرگ را با سیاهرگ مقایسه کنید. سرخرگ¬ها خون را از داخل قلب خارج می¬کنند و سیاهرگ خون را به قلب باز می¬گرداند. سرخرگ¬ها دیواره¬ی ضخیم و قابل ارتجاع دارند ولی سیاهرگ¬ها دیواره¬ی نازک¬تری دارند و خاصیت ارتجاعی آن کمتر است.
6- رگ¬های کرونر را تعریف کنید. رگ¬هایی که به بافت قلب خون رسانی می¬کنند را کرونر می¬گویند.
7- منظور از گردش عمومی چیست؟ خونی که در سمت چپ بدن وجود دارد، اکسیژن بیشتری دارد و روشن است. این خون از طریق سرخرگ آئورت به تمام بدن فرستاده می-شود تا نیاز سلول¬های بدن را به مواد مغذی و اکسیژن تأمین کند (گردش عمومی خون) که از بطن چپ شروع می¬شود و در دهلیز راست پایان می¬یابد.
8- مراحل ضربان قلب را توضیح دهید. 1- انقباض دهلیزها: که ثانیه طول می¬کشد که خون از دهلیز وارد بطن شود. 2- انقباض بطن¬ها: که از ثانیه طول می¬کشد که خون از بطن وارد سرخرگ شود. 3- استراحت عمومی که ثانیه طول می¬کشد که خون از سیاهرگ¬ها به قلب برگردد. پس یک ضربان قلب ثانیه طول می¬کشد.
9- انواع رگ در بدن را نام ببرید. سرخرگ، سیاهرگ و مویرگ.
10- مویرگ را توضیح دهید. سرخرگ¬ها پس از ورود به هر اندام انشعاب زیادی پیدا می¬کند و به مویرگ¬ها تبدیل می¬شود. دیواره¬ی مویرگ¬ها فقط از یک لایه¬ی بافت پوششی ساخته شده است. این دیواره¬ها به قدری نازک و نفوذ¬پذیرند که موادی می¬توانند از آن خارج یا داخل شوند. سپس مویرگ¬ها با اتصال به همدیگر سیاهرگ را به وجود می¬آورند که خون را از اندام خارج می¬کنند.
11- منظور از فشار خون چیست؟ فشار خون نیرویی است که از طرف خون بر دیواره¬ی رگ وارد می¬شود. معمولاً مقدار فشار خون را با واحد میلی¬متر جیوه و با دو عدد نشان می¬دهند. مثلاً فشار خون طبیعی میلی¬متر جیوه است. قلب در هر ضربان یک بار خون را با فشار 12 به درون سرخرگ¬ها می¬فرستد فشار وارده خون را فشار خون می-گویند.
12- نبض چیست؟ فشار آوردن خون بر دیواره¬ی رگ متناسب با کار قلب باعث می¬شود قطر سرخرگ¬ها به طور متناسب کم و زیاد شود که این اثر به صورت موجی در طول رگ به حرکت درمی¬آید و آن را به صورت نبض حس می¬کنیم.
13- بخش¬های خون را توضیح دهید. 1- پلاسما که 55% خون را تشکیل داده است و بخش مایع خون است که از آب و مواد محلول به ویژه نمک، قند و پروتئین ساخته شده است. 2- سلول¬های خون که عبارتند از گلبول¬های قرمز و سفید و پلاکت¬ها سلول¬های خون 45% را تشکیل می¬دهند.
14- انواع سلول¬های خون را با هم مقایسه کنید.
گلبول¬های قرمز: سکه مانند با وسط تو رفته – انتقال گازهای تنفسی (2O و 2CO) در خون. گلبول¬های سفید: تقریباً کروی شکل – دفاع از بدن در برابر عوامل بیگانه مثل میکروب¬ها. پلاکت¬ها: بسیار ریز و شکل به خصوصی ندارند – دخالت در انعقاد خوندر هنگام خون ریزی و جلوگری از هدررفتن خون.
بخش 5 : دنیای درون من
فصل 15 : تبادل با محیط
1- کار دستگاه تنفس را بنویسید. اکسیژن را برای سلول تأمین و کربن دی¬اکسید خرا دفن می¬کند.
2- قسمت¬های مختلف دستگاه گوارش را با رسم شکل نام ببرید.
3- شکل دستگاه دفع ادرار را رسم کنید و قسمت¬های مختلف آن را نام گذاری کنید.
4- ادرار چیست؟ (چگونه تشکیل می¬شود؟) مواد دیگر مثل اوره که سمی¬اند در بدن تولید می¬شوند که باید دفع شوند. این مواد با فعالیت کلیه¬ها از خون گرفته شده و به همراه نمک¬های اضافه بر مازاد آب بدن به صورت ادرار از بدن خارج می¬شود.
5- جایگاه کلیه را بنویسید. کلیه¬ها به صورت دو اندام لوبیایی شکل در طرفین ستون مهره¬ها در بالای ناحیه کمر قرار داردند.
6- به کلیه¬ها چه رگ¬هایی وارد و چه رگ¬هایی خارج می¬شود؟ به هر کلیه یک سرخرگ وارد می¬شود. این سرخرگ انشعابی از آئورت است که خون را برای تصفیه شدن به این اندام می¬آورد. خون تصفیه شده سپس توسط یک سیاهرگ از کلیه خارج و به بزرگ سیاهرگ زیرین می¬ریزد.
7- نفرون چیست؟ واحد تصفیه در کلیه: در ساختار میکروسکوپی کلیه میلیون¬ها لوله پیچ در پیچ وجود دارد که به آن¬ها لوله¬ی ادراری یا نفرون می¬گویند. کار اصلی کلیه¬ها را این لوله¬ها انجام می¬دهند یعنی خون را تصفیه و مواد دفعی آن را جدا می¬کنند.
8- منظور از محیط داخلی چیست؟ سلول¬های بدن در میان مایعی بین سلولی قرار دارند که به مجموع آن محیط داخلی می¬گویند.
9- کارهای کلیه را بنویسید. 1- تصفیه خون 2- تنظیم محیط داخلی 3- تنظیم میزان آب بدن.
10- دو بیماری دستگاه دفع ادرار را بنویسید. چگونه می¬توان از آن جلوگیری کرد؟ سنگ کلیه و سنگ مثانه. استفاده از آب¬های دارای مواد معدنی مناسب و استاندارد در جلوگیری از این بیماری¬ها مؤثر است.
فصل اول: تجربه و تفکر
1- مهم¬ترین نکته در علم چیست؟ سؤال کردن و یافتن جواب
2- بهترین راه بررسی درستی آن¬چه پیش¬بینی کرده¬اید انجام آزمایش است.
3- جابربن حیان که بود؟ یک دانشمند مسلمان بود که همیشه بر اجرای هدفمند و نظام-دار، فعالیت¬های تجربی تأکید داشت.
4- احمد موقع ورود به آزمایشگاه مواد زیر را روی میز مشاهده کرد.
(1- الکل اتانول 2- جوهرنمک 3- نمک طعام 4- گوگرد 5- براده آهن 6- نفت)
در ذهن او یک مسئله آمد: کدام در آب حل می¬شود و کدام حل نمی¬شود؟ شما با روش علمی این مسئله را حل کنید. روش علمی 6 مرحله است:
1- پیش¬بینی جواب: به نظر من الکل، جوهر نمک و نمک در آب حل و گوگرد و نفت و براده آهن در آب حل نمی¬شود. (ممکن است درست باشد یا غلط)
2- مطالعه در مورد سؤال: به نظر من باید با کتاب و معلم مقداری سواد علمی خود را بالا ببریم؛ مثلاً متوجه شویم که دمای آب برای همه¬ی این آزمایش¬ها یکسان باشد و نمی¬شود یک آزمایش با آب سرد انجام شود و یک آزمایش با آب گرم.
3- انجام آزمایش: یک به یک مواد را در آب حل می¬کنیم (باید دما و مقدار آب برای همه¬ی آزمایش¬ها یکسان باشد).
4- یادداشت برداری: نتایج را یادداشت می¬کنیم تا فراموش نشوند.
5- بررسی نتایج: همه¬ی یادداشت¬ها را بررسی کرده تا بفهمیم پیش¬گویی ما درست بوده یا نه، همچنین آزمایش آیا به درستی انجام شده یا نه.
6- نتیجه¬گیری: پیش¬گویی من درست بوده یعنی الکل و نمک و جوهر نمک در آب حل شده ولی گوگرد و براده آهن و نفت در آب حل نمی¬شوند.
5- فن¬آوری چیست؟ مثال بزنید. تبدیل علم به عمل را فناوری یا تکنولوژی می¬گویند: مثال: ساخت خودرو، تلفن، نیروگاه هسته¬ای، دارو و کامپیوتر.
6- 4 شاخه¬ی اصلی علوم تجربی را نام ببرید. 1- فیزیک 2- شیمی 3- زیست¬شناسی 4- زمین¬شناسی
7- یک مثال بیان کنید که در آن دانشمندان همه¬ی شاخه¬های علوم تجربی در آن سهیم هستند. تولید سوخت هسته¬ای.
بخش اول: علوم و ابزارهای آن
فصل دوم: اندازه¬گیری در علوم
8- استاندارد چیست؟ استاندارد در واقع میزان، معیار و شاخصی برای سنجش و اندازه-گیری است.
9- اولین استانداردهای پایه¬گذاری شده در جهان مربوط به چیست؟ مربوط به یکسان شدن واحدهای اندازه¬گیری طول، جرم و زمان است.
10- یک مرحله¬ی مهم برای جمع¬آوری اطلاعات اندازه¬گیری است.
11- اندازه¬ی هر چیز را با یک عدد و یکای آن گزارش می¬کنیم و به یکای اندازه¬گیری، واحد نیز می¬گوییم.
12- یکای اندازه طول، متر است.
13- یکای اندازه¬گیری زمان، ثانیه است.
14- یکای اندازه¬گیری جرم، کیلوگرم و گرم است.
15- جرم را تعریف کنید. جرم جسم در واقع مقدار ماده تشکیل دهنده آن جسم است.
16- وسیله¬ی اندازه¬گیری جرم چیست؟ ترازو
17- یک کیلوگرم هزار گرم است. بنابراین اگر بخواهیم کیلوگرم را به گرم تبدیل کنیم باید آن را در عدد هزار ضرب کنیم.
18- اگر بخواهیم گرم را به کیلوگرم تبدیل کنیم باید آن را در عدد هزار تقسیم کنیم.
19- یک تخته پاک¬کن داریم که 300 گرم جرم دارد، جرم آن را بر حسب کیلوگرم حساب کنید. کیلوگرم 3/0 = 1000 ÷ 300
20- یک گوشی موبایل داریم که 130/0 کیلوگرم جرم دارد، جرم آن را بر حسب گرم حساب کنید. گرم 130 = 1000 × 130/0
21- وزن چیست؟ وزن جسم برابر نیروی گرانش یا (جاذبه¬ای) است که از طرف زمین بر جسم وارد می¬شود و جسم را به طرف خود می¬کشد.
22- واحد یا یکای اندازه¬گیری وزن چیست؟ نیوتون (N)
23- وسیله¬ی اندازه¬گیری جسم چیست؟ نیروسنج
24- کیلوگرم را با kr و گرم را با g و نیوتون را با N نشان می¬دهیم.
25- یک نیوتون 100 گرم است، دو نیوتون 200 گرم است، 10 نیوتون 1000 گرم است. پس 1 کیلوگرم 10 نیوتون است. بنابراین وزن هر جسم بر روی زمین حدود 10 برابر جرم آن است.
26- فرمول یا رابطه¬های وزن جسم را بنویسید. (بر روی زمین)
فرمول وزن 10 × جرم = وزن فرمول جرم 10 ÷ وزن = جرم
27- به عدد 10 که مقدار اصلی آن 8/9 است،شتاب جاذبه می¬گوییم.
28- جرم علی kg 25 است. وزن آن را حساب کنید.
N 250 = وزن علی 10 × جرم = وزن علی شتاب جاذبه × جرم = وزن
29- وزن احمد N 270 نیوتون است. جرم احمد چقدر است؟
kg 27 = جرم احمد 10 ÷ وزن = جرم احمد شتاب جاذبه ÷ وزن = جرم
30- یکاهای متداول طول کدامند؟ کیلومتر، متر، سانتی¬متر و میلی¬متر یکاهای متداول طول هستند.
31- جدول زیر را کامل کنید.
نام یکا نماد بر حسب متر (m)
میلی¬متر mm 001/0
سانتی¬متر cm 01/0
کیلومتر km 1000
32- یک اینچ برابر است با cm 54/2 یا mm 4/25.
33- حجم را تعریف کنید. حجم یک جسم برابر با مقدار فضایی است که جسم اشغال می¬کند.
34- یکاهای حجم کدامند؟ یکاهای حجم مترمکعب یا سانتی¬متر هستند.
35- حجم کلاس خود را اندازه بگیرید.
مترمکعب 105 = m 3 × m 7 × m 5 = حجم کلاس
36- در شکل زیر حجم آب چقدر است؟ cc 7
37- آیا فکر کرده¬اید حجم اجسامی مانند سنگ، تخم مرغ و ... را که شکل هندس منظمی ندارند، چگونه اندازه¬گیری می¬کنند؟ آن جسم را داخل یک ظرف به نام استوانه مدرج که نصف آن آب است می¬اندازیم. هرچه قدرحجم آب بالا آمد برابر با حجم آن جسم می¬شود. برای اندازه¬گیری حجم مایعات چه باید بکنیم؟ برای اندازه¬گیری حجم کمی مایع، از ظروف مدرج استفاده می¬کنیم. این ظروف بر حسب سانتی¬متر مکعب یا میلی¬متر مکعب مدرج شده¬اند.
38- برای اندازه¬گیری حجم مایع¬ها از چه واحدهایی استفاده می¬کنیم؟ یکای متداول حجم مایع¬ها، لیتر (L) و میلی¬لیتر (ml) است.
39- حجم 1 سانتی¬مترمکعب (3cm1)، 1 میلی¬لیتر (mL 1) و 1 سی¬سی (cc 1) با هم برابرند.
40- L 1000 = 3cm 1000000 = 3 m 1.
41- چگالی را چگونه حساب می¬کنند؟ (فرمول چگالی را بنویسید)
جرم جسم ÷ جسم = چگالی جسم
42- در آکواریوم صفحه قبل کتاب علوم، اگر جرم آکواریوم g 000/500/2 و حجم آن 3cm 000/250 باشد، چگالی آکواریوم را حساب کنید؟
حجم ÷ جرم = چگالی 3g/cm 10 = 3cm 000/250 ÷ g 000/500/2 = چگالی
43- دانش¬آموزی برای اندازه¬گیری چگالی یک کلید، ابتدا توسط ترازو جرم آن را اندازه-گیری کرد (g 12)، سپس حجم آن را با استفاده از یک استوانه مدرج و مقداری آب، اندازه گرفت. با توجه به اعداد روی شکل چگالی کلید را حساب کنید.
3cm 3 = 3cm 50 - 3cm 53 = حجم کلید
g 12 = جرم کلید
3g/cm 4 = 3cm 3 ÷ g 12 = چگالی
44- چگالی آب خالص 3g/cm 1 (یک کیلوگرم بر سانتی¬متر مکعب) است. بنابراین اگر چگالی جسمی بیشتر از چگالی آب (یعنی بیشتر از عدد 1) باشد آن جسم در آب فرو می¬رود. و اگر چگالی جسمی کمتر از عدد یک باشد آن جسم روی آب می¬ایستد. مثال: چگالی آهن بیشتر از یک است. بنابراین در آب فرو می¬رود. و چگالی چوب پنبه کمتر از عدد یک است، بنابراین چوب پنبه روی آب می¬ایستد.
45- جدول زیر را کامل کنید.
1 دقیقه (min) = 60 ثانیه (s)
1 ساعت (ch) = 60 دقیقه
1 شبانه روز = 24 ساعت
1 سال = 365 روز
1 قرن = 100 سال
بخش دوم: مواد الفبای زندگی
فصل سوم: اتم¬ها الفبای مواد
1- اتم چیست؟ به ذره¬های ریز سازنده¬ی مواد، اتم می¬گویند. در واقع اتم¬ها اصلی¬ترین ذره¬های سازنده¬ی جهان هستند.
2- چگونه می¬توان اتم¬ها را بررسی کرد؟ تنها با مشاهده¬ی غیرمستقیم می¬توان اتم¬ها را بررسی و خواص آن¬ها را کشف کرد.
3- ماده چیست؟ اتم¬ها کنار هم قرار گرفته و مواد را می¬سازند هر ماده از یک یا چند نوع اتم تشکیل شده است.
4- همه¬ی مواد موجود در جهان هستی تقریباً از 90 نوع اتم یعنی 90 عنصر ساخته شده-اند.
5- عنصر چیست؟ مثال بزنید. عنصر شکل خاصی از ماده است که یک نوع اتم دارد. برای نمونه عنصر آهن از اتم¬های آهن و عنصر کربن از اتم¬های کربن به وجود آمده است.
6- انواع عنصر را نام ببرید. 1- فلز 2- نافلز
7- ویژگی فلزها و نافلزها را نام ببرید.
گروه (1) – فلز گروه (2) – نافلز
سطح براق دارند سطح براق ندارند
از آب سنگین¬ترند از آب سبک¬ترند
چکش خوارند شکننده¬اند
رسانای الکتریکی هستند اکثر آن¬ها نارسانا هستند
8- مولکول را با اتم مقایسه کنید. مولکول¬ها از پیوند چند اتم به وجود می¬آیند. مثلاً: بعضی از مواد مثل آب و اکسیژن ذرات سازنده¬اش مولکول¬ها هستند. ولی بعضی از مواد مثل آهن، مس و نقره ذرات سازنده¬اش اتم¬ها هستند.
9- عنصرهای زیر را در دو گروه فلز و نافلز طبقه¬بندی کنید.
نقره: فلز آلومینیوم: فلز طلا: فلز کربن: نافلز گاز نیتروژن: نافلز
گاز اکسیژن: نافلز مس: فلز آهن: فلز گوگرد: نافلز
10- به نظر شما اتم چقدر است؟ اتم آنقدر کوچک است، که در برش عرضی یک ورق آلومینیومی به قطر تار مو تقریباً 200000 اتم جای می¬گیرد.
11- ترکیب را تعریف کنید. ماده¬ای است که ذرات سازنده¬اش از اتم¬های یکسان تشکیل نشده.
12- اتم از چه چیزی ساخته شده است؟ از اتم¬های ریزتری به نام الکترون، پروتون و نوترون.
13- شکل زیرساختار اتمی 4 عنصر را نشان می¬دهند. با توجه به آن¬ها، چند ویژگی کلی برای عنصرها و اتم¬ها بنویسید. 1- یک اتم یک هسته دارد که پروتون¬ها و نوترون¬ها درون آن جای دارند. 2- الکترون¬ها در اطراف هسته در حال گردش¬اند. 3- هسته¬ی اتم خیلی کوچک است. 4- همیشه تعداد الکترون¬ها و پروتون¬ها برابر است ولی تعداد نوترون¬ها مختلف است.
14- سه حالت ماده را از نظر شکل و حجم مقایسه کنید. جامد شکل منظم و حجم معینی دارد اما مایع به شکل ظرف درمی¬آید و حجم معینی دارد. درحالی¬که گاز به شکل ظرف درمی¬اید و حجم معینی ندارد.
15- چرا یک گاز را می¬توان متراکم کرد ولی مایع و جامد را نمی¬توان؟ در مواد گازی شکل، فاصله بین ذره¬ها بیشتر از جامد و مایع است. به طوری که اگر یک نمونه گاز را وارد ظرف کوچک¬تری کنیم، اتم¬ها یا مولکول¬ها به یکدیگر نزدیک می¬شوند و فاصله بین آن¬ها کاهش می¬یابد. به همین دلیل می¬توان یک گزار را به راحتی متراکم کرد و حجم آن را تا حد زیادی کاهش داد. اما نمی¬توان یک مایع یا جامد را به آسانی و به مقدار زیاد متراکم کرد.
16- نمودار زیر را تفسیر کنید. میزان انبساط گاز بیشتر از مایع است و مایع بیشتر از جامد است. در جامدها انبساط فلز بیشتر از فلز است.
17- عمل ذوب یخ را با نظریه مولکولی توضیح دهید. وقتی که به یخ گرما می¬دهیم، انرژی مولکول¬های یخ افزایش یافته و جنبش آن¬ها بیشتر می¬شود. اگر این عمل را ادامه دهیم یخ به آهستگی ذوب و به آب مایع تبدیل می¬شوند.
18- عمل تبخیر آب را با نظریه¬ی مولکولی توضیح دهید. اگر به آب گرما دهیم، جنبش مولکول¬های آب افزایش می¬یابد و فاصله¬ی بین آن¬ها نیز بیشتر می¬شود. اگر مقدار انرژی حرکتی مولکول¬های آب افزایش پیدا کند آب تغییر حالت می¬دهد و به بخار تبدیل می-شود. در بخار آب فاصله¬ی مولکول¬ها خیلی بیشتر از آب است.
بخش دو: مواد الفبای زندگی
فصل چهار: مواد پیرامون ما
19- چند ماده نام ببرید که از طبیعت به دست آید؟ 1- گوگرد: به صورت بلورهای زرد و کدر در دهانه آتشفشان¬های خاموش و نیمه فعال وجود دارد. 2- طلا به صورت تکه¬ها و رگ¬های فلزی درخشان در لابه¬لای برخی خاک¬ها و سنگ¬ها یافت می¬شود. 3- الماس: به صورت جلوه¬های زیبا و درخشان در داخل سنگ¬های آتشفشانی یافت می¬شوند. 4- نمک خوراکی: می¬توان آن را از آب دریا تهیه کرد.
20- نمونه¬ای از موادی که به طور مستقیم به دست نمی¬آیند را توضیح دهید. بعضی از مواد را باید با انجام تغییرهای فیزیکی و شیمیایی در مواد طبیعی به دست آورد. برای مثال فلزهای آهن، مس، آلومینیوم را از سنگ معدن آن¬ها، شیشه را از ماسه، سیمان را از سنگ آهک و پلاستیک را با نفت خام می¬سازند.
21- برای بیان ویژگی¬های مواد از چه عباراتی استفاده می¬کنیم؟ از عبارت یا واژه¬هایی مانند سخت یا نرم، چکش¬خوار یا شکننده، انعطاف¬پذیر یا انعطاف¬ناپذیر، جاذب آب یا ضد آب، شفاف یا کدر، دارای خاصیت آهن¬ربایی یا بدون خاصیت آهن¬ربایی و ...
22- منظور از سختی مواد چیست؟ منظور این است که می¬توان به کمک ماده سخت بر روی ماده¬ی دیگر خراش ایجاد کرد یا آن را برید. برای نمونه با استفاده از الماس می¬توان شیشه را برید، با ناخون روی صابون و چوب¬پنبه خراش ایجاد کرد. در نتیجه الماس از شیشه و ناخن از صابون و چوب¬پنبه سخت¬تر است.
1- الف) یک سانتی¬متر مکعب چند سی¬سی است؟ 1 سی¬سی
ب) یک ساعت چند ثانیه است؟ ثانیه 3600 = 60 × 60
پ) چگالی آب بیشتر است یا شیشه؟ چرا؟ شیشه: در آب فرو می¬رود.
ت) انبساط آهن بیشتر است یا اکسیژن؟ چرا؟ اکسیژن
2- شکل زیر 300 گرم است چگالی آن را حساب کنید.
جسم / جرم = چگالی 30 = 5 × 6 × 1
3g/cm 10 = چگالی 3g/cm 10 = 30 ÷ 300 = چگالی
4- جاهای خالی را پر کنید.
تعداد: الکترون: 92 e
تعداد: پروتون: 92 p
تعداد: نوترون: 143 n
4- 1 کیلوگرم سیب داریم. جرم سیب چقدر است؟ وزن سیب چقدر است؟
g 1000 = kg 1 N 10
N 10 = g 10000 = 10 × 1000 = وزن 10 × جرم = وزن
23- منظور از انعطاف¬پذیری ماده چیست؟ انعطاف¬پذیری یک ماده نشان می¬دهد که آن ماده چقدر می¬تواند در اثر نیرو خم یا کشیده شود و پس از نیرو، دوباره به حالت اول برگردد. برای نمونه اگر یک کش لاستیک را بکشید، طول آن افزایش می¬یابد و شکل آن تغییر می¬کند. جحال اگر آن را رها کنید (نیروی وارد ده را حذف کنید) دوباره به حالت اول خود برمی¬گردد. در این حالت می¬گوییم کش انعطاف¬پذیر است.
24- منظور از استحکام چیست؟ مقدار نیرویی که لازم است تا یک ماده در اثر کشیدن، گسسته یا بریده شود.
25- چرا برای ساختن بدنه¬ی خودرو، پل و ... از فلزها استفاده می¬کنند؟ معمولاً استحکام فلزها بیشتر از سایر مواد است. در نتیجه برای ساختن وسایلی که باید استحکام زیادی داشته باشند، از فلزها استفاده می¬کنند. برای نمونه بدنه خودروها، اسکلت¬های ساختمانی، پل¬ها، در و پنجره و وسایل ورزشی با فلزها می¬سازند.
26- چرا در ساختن تایر اتومبیل از رشته¬های فولادی استفاده می¬شود؟ زیرا استحکام رشته¬های فولادی بالا است.
27- کدام فلز به فلز سبک شهرت دارد؟ چگالی طلا خیلی بیشتر از فولاد و آن هم بیشار از آلومینیوم است. به همین دلیل فلز آلومینیوم به فلز سبک مشهور است و برای ساخت اجسام محکم ولی سبک به کار می¬رود.
28- فلز آهن، آلومینیوم و طلا را با هم مقایسه کنید. بیشتر فلزها استحکام بالا دارند اما برخی از آن¬ها مانند آهن به آسانی در مجاورت هوا و رطوبت زنگ زده و خورده می-شوند درحالی که فلز آلومینیوم در برابر خوردگی مقاوم است. طلا نیز فلزی است که هیچگاه زنگ نمی¬زند و به همین دلیل برای مدت طولانی درخشان است و چکش-خواری¬اش بسیار زیاد است.
29- ویژگی شیشه را بنویسید. شیشه به سادگی می¬شکند و خرد می¬شود و در نتیجه می-توان آن را در اثر ضربه به ورقه¬های پهن و رشته¬های نازک تبدیل کرد. از سوی دیگر شیشه شفاف است و نور را عبور می¬دهد. این ویژگی باعث گستردگی کاربرد شیشه می-شود.
30- چرا سیم¬های برق را از طلا نمی¬سازند؟ چون گران است.
31- از کدام ویژگی در ساخت خشت استفاده می¬کنند؟ افزودن مقداری آهک سبب افزایش استحکام آن می¬شود.
32- جنس مغزه مداد از چیست؟ توضیح دهد. کربن (زغال) نافلزی سیاه رنگ و نرم است که با کشیدن روی کاغذ یا سنگ به آسانی لایه نازکی از کربن برجای می¬ماند. در نتیجه از کربن برای تولید مغز مداد استفاده می¬کنند. اما نرمی زیاد آن مشکلاتی در ساخت مداد و نوشتن با آن ایجاد می¬کند. تجربه نشان می¬دهد که افزودن مقداری خاک رس به کربن سبب بیشتر شدن سختی آن می¬شود. هرچه خاک رس بیشتر باشد سختی مغز مداد بیشتر می¬شود.
33- آلیاژ چیست؟ توضیح دهید. اگر دو یا چند فلز را ذوب و با هم مخلوط کنیم به طوری که اتم¬های این فلزها لابه¬لای یکدیگر پخش شوند به این ترکیب آلیاژ می¬گویند. مثل برنز که ترکیبی از قلع و مس است.
34- جدول آلیاژ را کامل کنید.
نام آلیاژ اجزای سازنده خواص کاربرد
فولاد زنگ نزن نیکل، کروم، آهن سخت¬تر از آهن، زنگ نزن قاشق و چنگال
چدن کربن و آهن سخت¬تر از آهن ولی شکننده سر کلنگ، تیشه
برنز قلع و مس سخت¬تر از مس ظروف برنزی
مفرغ روس و مس سخت¬تر از مس
35- یک ماده هوشمند نام برده و توضیح دهید. عینک¬هایی ساخته شده است که اگر بر آن نیرو یا فشاری وارد شود قاب آن¬ها مچاله شده و تغییر شکل می¬دهد. اما جالب است بدانید که پس از حذف نیرو و یا فشار دوباره و بدون هیچ کمک از سوی شما به شکل اولیه خود بازنمی¬گردد.
بخش 3: منابع خدادادی در خدمت ما
فصل پنج: از معدن تا خانه
1- معادن مواد اولیه لازم برای تولید انواع فراورده¬های صنعتی و .... را تأمین می¬کنند.
2- در مورد سنگ آهن چه می¬دانید؟ عنصر آهن در معادن به صورت ترکیب¬های یافت می¬شوند. اکسیدهای آهن از ترکیب¬های مهم آهن هستند که در این معادن وجود دارند. در این اکسیدها اتم¬های آهن و اکسیژن با هم پیوند داده¬اند. برای دستیابی به فلز آهن، باید اتم¬های اکسیژن را از اکسید آهن جدا کنیم. البته جدا کردن کار آسانی نیست و شامل یک تغییر شیمیایی است که با صرف انرژی زیاد همراه است.
فلز آهن (حذف اکسیژن) اکسیدهای آهن
3- برای جداسازی آهن از سنگ معدن چه مراحلی لازم است؟ سنگ معدن را به همراه کربن (زغال کک) در کوزه¬های مخصوص حرارت می¬دهند. در اثر این عمل اتم¬های اکسیژن از سنگ معدن جدا شده و به صورت کربن دی¬اکسید خارج می¬شوند. در نتیجه فلز آهن به حالت مذاب در ته کوره باقی می¬ماند. در پایان، فلز مایع را در قالب¬های مختلف می¬ریزند و به شکل¬های مختلف وارد بازار می¬کنند. جدا کردن اتم¬های اکسیژن از آهن یک تغییر شیمیایی است که آن را می¬توان به صورت زیر نوشت.
فلز آهن و کربن دی¬اکسید (گرما) کربن + اکسیدهای آهن
4- استفاده همزمان از فولاد و بتن در ساختن خانه¬های مسکونی سبب می¬شود در هنگام بروز حوادث طبیعی، آسیب کمتری به ما وارد شود.
5- بتن چیست؟ بتن، یکی از مهم¬ترین موادی است که امروزه برای ساختن خانه¬های مسکونی برج¬ها استفاده می¬شود. بتون مخلوط از سیمان، ماسه و آب است و استحکام زیادی دارد.
6- سیمان چگونه درست می¬شود؟ توضیح دهید. سنگ آهک ماده اولیه سیمان: سیمان مخلوطی از آهک و خاک رس است و در طبیعت یافت نمی¬شود. بلکه آن را از سنگ آهک موجود در طبیعت به دست می¬آورند. برای این منظور سنگ آهک را در دمای بالا گرما می¬دهند تا به آهک تبدیل شود. سپس آهک حاصل را با خاک رس مخلوط می¬کنند.
(کلسیم اکسید) آهک + کربن دی¬اکسید (گرما) سنگ آهک (کلسیم کربنات)
7- یکی از کاربردهای آهک را بنویسید. مخلوط آب و آهک را می¬توان به عنوان ضد عفونی کننده در ورودی استخرها، گاوداری¬ها و ... به کار می¬برند.
8- ماده¬ی اولیه¬ی تولید کار و چنگال سنگ معدن آهن است.
9- بشقاب چینی از خاک رس ساخته می¬شود.
10- لیوان شیشه¬ای از ماسه ساخته می¬شود.
11- برای تهیه¬ی ظروف چینی و سفالی چه می¬کنند؟ خاک رس یکی از مواد طبیعی است که در طبیعت بسیار یافت می¬شود. برای تهیه¬ی ظروف سفالی و چینی تغییرات زیر را روی خاک رس انجام می¬دهند.
پختن و لعاب شکل دادن به خمیر تهیه گل کوزه گری
در تهیه ظروف سفالی رنگی از اکسید فلزهای مختلفی مانند آهن، کروم، مس و طلا و .... استفاده می¬شود.
12- افزودن اکسید کروم به لعال سبب تولید ظروفی با رنگ سبز می¬گردد.
13- برای تهیه¬ی ظروف شیشه¬ای چه می¬کنند؟ شیشه نیز یک ماده¬ی پر مصرف در تولید ظروف آشپزخانه است. برای تهیه¬ی شیشه از ماسه و با افزودن مواد شیمیایی مختلف گرما می¬دهند تا به خمیر شیشه تبدیل شود. سپس خمیر شیشه را در قالب¬های دلخواه می¬ریزند و به شکل¬های مختلف درمی¬آورند.
14- چگونه می¬توان ضمن بهره¬برداری از اندوخته¬های طبیعی آن را برای نسل¬های آینده نیز نگه داشت؟ کاهش مصرف، بازیافت، مصرف دوباره
بخش سوم: منابع خدادادی در خدمت ما
فصل شش: سفر آب روی زمین
15- آب مهم¬ترین عامل حیات است.
16- بیشتر آب¬های روی زمین شور است و مقدار کمی از آن شیرین است.
17- آب¬های شیرین روی زمین به سه دسته تقسیم می¬شوند. آن¬ها را نام ببرید. 1- یخچال¬ها 2- رودخانه 3- آب¬های زیرزمینی
18- بیشتر آب¬های روی زمین به صورت یخچال است.
19- آب¬کره چیست؟ به مجموع آب¬های موجود در اتمسفر، سطح و درون زمین که به صورت جامد، مایع و بخار می¬باشند آب¬کره گفته می¬شود. آب¬کره شامل اقیانوس¬ها، دریاها، دریاچه¬ها، رودخانه¬ها، آب¬های زیرزمینی، رطوبت هوا و یخچال¬ها می¬باشد.
20- بیش از 75 درصد سطح کره¬ی زمین را آب فرا گرفته است.
21- بارش به صورت برف و باران و تگرگ انجام می¬شود. هر یک را توضیح دهید.
با تابش پرتوهای خورشید به سطح اقیانوس¬ها، دریاها و دریاچه¬ها، آب¬ها تبخیر می¬شوند و به ارتفاعات صعود می¬کنند. بخار آب در آن¬جا به دلیل کاهش دما متراکم و به ابر تبدیل می¬شوند. با روند تدریجی کاهش دما اگر درصد رطوبت و میزان دمای هوا به حد مناسبی برسد بارش رخ می¬دهد. چنانچه در طی متراکم شدن ابرها، دمای هوا خیلی کم باشد، رطوبت هوا به شکل برف به سطح زمین می¬ریزد. در صورتی که دمای هوا در هنگام تراکم، بالاتر از صفر درجه سلسیوس باشد به شکل باران به سطح زمین می¬ریزد. اگر قطرات باران در مسیر پایین آمدن به سطح زمین از توده هوای سرد عبور کنند، به تگرگ تبدیل می¬شوند.
22- هواشناسی چگونه دانشی است؟ هواشناسی دانشی است که درباره¬ی شناخت جو و هوای اطراف کره¬ی زمین به مطالعه و تحقیق می¬پردازند. یکی از مهم¬ترین وظیفه¬ی هواشناسی اندازه¬گیری مقدار بارندگی است که در ایستگاه¬های باران سنجی بر حسب میلی¬متر انجام می¬شود.
23- پس از بارش آب¬ها چه می¬شود؟ برخی از آب¬ها تبخیر و به اتمسفر می¬رود. قسمتی از آن در سطح زمین جاری می¬شوند و بخش باقی¬مانده در زمین فرو می¬رود.
24- حوضه¬ی آبریز چیست؟ به منطقه¬ای که آب¬های سطحی آن توسط یک رود و انشعابات آن از نقاط مرتفع به سمت نواحی پست¬تر هدایت می¬شود حوضه¬ی آبریز نام دارد.
25- برای بهره¬برداری بهتر و جلوگیری از هدر رفتن آب احداث سد روی رودخانه¬ها است.
26- مخروط افکنه چگونه تشکیل می¬شود و چه اهمیتی دارد؟ رود با عبور از نواحی کوهستانی و شیب¬دار سنگ¬ها را تخریب و قطعات جدا شده را با خود حمل می¬کنند. مواد تخریب شده در طی مسیر، به هم برخورد می¬کنند و به قطعات ریزتر تبدیل می¬شوند. این مواد توسط رودخانه به قسمت¬های پایین¬دست حوضه¬ی آبریز منتقل و در آن¬جا ته¬نشین می¬شوند. مخروط افکنه¬ها از نظر ایجاد زمین¬های حاصلخیز کشاورزی و معادن شن و ماسه و ذخیره آب¬های زیرزمینی اهمیت زیادی دارند.
27- رسوبات پشت رودخانه¬ها از کجا می¬آیند؟ از سنگ¬های تخریب شده¬ی نواحی کوهستانی که توسط رودها می¬آیند.
28- آبشار چیست؟ رودخانه در ادامه¬ی مسیر خود ممکن است به محلی برسد که بستر آن به طور ناگهانی دچار اختلاف ارتفاع می¬شود. در این صورت آبشار یا تندآب ایجاد می¬شود.
29- علت تشکیل آبشار چیست؟ آب در مسیر جریان خود ابتدا از سنگ¬های سخت و مقاوم و سپس از سنگ¬های نرم و کم مقاومت عبور می¬نماید، بر اثر فرسایش در طی مدت زمان نسبتاً طولانی سنگ¬های مقاوم بر جای مانده و سنگ¬های نرم از بین می¬روند و اختلاف ارتفاع در مسیر رود ایجاد می¬شود که به آن آبشار گفته می¬شود.
30- سرعت آب رودخانه به چه چیزی بستگی دارد؟ شیب زمین، میزان بارندگی، پوشش گیاهی منطقه، جنس زمین، تعداد انشعابات.
31- آزمایشی در مورد باران بنویسید. لیوانی را تا نیمه از آب جوش پر می¬کنیم. بعد پلاستیکی را روی آن بسته و یخ روی آن می¬گذاریم و می¬بینیم که آب بخار و با برخورد به پلاستیک آب می¬شود.
32- آزمایشی در مورد اینکه باران کجا می¬رود طراحی کنید. مقداری ماسه و خاک رس را با هم مخلوط می¬کنیم و به صورت شیب¬دار از بالای شیب خاک یک لیوان آب می¬ریزیم. و می¬بینیم کمی از آب در زمین فرو می¬رود و برخی از آن مثل جویباری جاری و مقداری از خاک را با خود می¬برد. (حمل می¬کند)
33- در چه صورت مسیر رودخانه مستقیم و در چه صورت مارپیچ است؟ اگر شیب زمین که رودخانه در آن جریان دارد زیاد باشد رودخانه مسیر مستقیم پیدا می¬کند. در صورتی که شیب زمین کم باشد رودخانه مسیر مارپیچ پیدا می¬کند.
34- منظور از آبدهی یک رودخانه چیست؟ به حجم آبی که در واحد زمان از سطح مقاطع رودخانه عبور می¬نماید آبدهی رودخانه گفته می¬شود.
سرعت آب × سطح مقطع = آبدهی
35- دریاچه را تعریف کنید. بخشی از آب¬کره که در سطح خشکی¬ها واقع شده¬اند و به طور طبیعی به آب¬های آزاد راه ندارند، دریاچه¬اند.
36- اهمیت دریاچه را بنویسید. دریاچه¬ها از نظر تأمین مواد غذایی، مواد معدنی، ذخایر نفت و گاز، گردشگری، تعدیل آب و هوای منطقه، حمل و نقل و .... اهمیت دارد.
37- در مورد دریاچه¬ی خزر هرچه می¬دانید بگویید. بزرگترین دریاچه¬ی جهان، دریاچه¬ی خزر است که به علت وسعت زیاد به آن دریا گفته می¬شود.
38- جدول زیر را کامل کنید.
نام دریاچه استان / استان¬ها علت تشکیل
خزر گیلان/ مازندران / گلستان باقیمانده دریایی قدیمی به نام تتیس
ارومیه آذربایجان غربی شکستگی¬های قسمتی از سنگ کره
سبلان اردبیل دهانه آتشفشان
غار علیصدر همدان بالاتر بودن سطح آب¬های زیرزمینی از کف غار
39- در مورد سد لتیان چه می¬دانید؟ برخی از دریاچه¬ها در پشت سدها به وجود می¬آیند مانند سد لتیان که در شمال شهر تهران واقع شده است.
40- در مورد دریاچه¬ی شهدای خلیج فارس چه می¬دانید؟ گاهی دریاچه¬هایی در اطراف شهرها به منظور تعدیل دمای هوا، حفظ محیط زیست و توسعه¬ی گردشگری مانند دریاچه مصنوعی شهدای خلیج فارس که در منطقه چیتگر تهران احداث شده است.
41- انواع دریاچه را نام برده و مثال بزنید. 1- طبیعی: خزر 2- مصنوعی: لتیان
42- از آب¬های پشت سد چه استفاده¬ای می¬شود؟ 1- تولید برق 2- کشاورزی 3- آب آشامیدنی
43- سیاره¬ی زمین از فضا چه رنگی دیده می¬شود؟ چرا؟ آبی، چون حدود 97 درصد حجم آب کره در دریاها و اقیانوس¬ها قرار دارد که تقریباً سطح زمین را آب می-پوشاند.
44- انواع ساحل را نام برده و علت آن را بنویسید. در قسمت¬هایی که جنس سنگ¬های ساحلی در برابر فرسایش مقاوم هستند شکل سواحل به صورت صخره¬ای یا پرتگاهی است. و در مناطقی که سنگ¬های آن در برابر فرسایش مقاوم نیست سواحل به صورت هموار و ماسه¬ای است.
45- آب دریاها به چه صورت در حال حرکت¬اند؟ امواج دریا و جریان¬های دریایی و جزر و مد.
46- موج چیست؟ چه اثری روی سواحل دارد؟ به حرکت آب به سمت بالا و پایین که باعث فرسایش و تغییر شکل سواحل می¬شوند، موج می¬گویند.
47- سونامی یا آبتاز چیست؟ در هنگام وقوع زمین¬لرزه یا آتشفشان¬های زیر دریایی امواج بزرگی در دریا ایجاد می¬شود که به آن آبتاز یا سونامی می¬گویند.
48- جریان دریایی را تعریف کنید. هرگاه بخشی از آب دریا نسبت به آب¬های اطراف خود جابجا شوند به آن جریان دریایی می¬گویند.
49- دلایل جریان¬های دریایی را با ذکر مثال توضیح دهید. اختلاف دما مانند (جریان گلف استریم) و اختلاف شوری آب مثل (جریان تنگه¬ی هرمز).
50- جزر و مد بر اثر نیروی گرانشی ماه و خورشید ایجاد می¬شود.
51- جزر و مد را تعریف کنید. به بالا آمدن آب و حرکت آن به سمت ساحل مد و به پایین رفتن آب در سواحل جزر می¬گویند.
52- از جزر و مد چه استفاده¬ای می¬شود؟ تولید برق و ماهیگری در موقع دفاع مقدس هم رزمندگان برای عبور از اروند رود از پدیده جزر و مد استفاده می¬کردند.
53- یخچال¬های طبیعی چگونه تشکیل می¬شوند؟ در مناطقی از کره¬ی زمین که میانگین دمای هوا کمتر از صفر درجه سلسیوس است، بارش عمدتاً به صورت برف است. با انباشته شدن برف در طی سال¬های متمادی در این نواحی یخچال تشکیل می¬شود.
54- انواع یخچال را نام برده و بگویید هرکدام کجا تشکیل می¬شود؟ 1- قطبی: یخچال-های عظیم قطبی در قطب شمال و جنوب کره¬ی زمین تشکیل شده¬اند. 2- کوهستانی: در نواحی مرتفع سطح خشکی¬ها تشکیل می¬شود.
55- آزمایشی در مورد اینکه باران کجا می¬رود بنویسید. آبی را از بالای شیبی که با خاک در کاسه¬ای درست کرده¬ایم می¬ریزیم و می¬بینیم که برخی از آب¬ها جاری و برخی از آن در خاک فرو می¬رود.
56- آزمایشی در مورد چگونه باران می¬بارد بیان کنید. لیوانی را تا نیمه از آب گرم پر می¬کنیم و بعد پلاستیکی روی آن گذاشته و یخ روی آن می¬گذاریم و می¬بینیم آب بخار شده و پس از برخورد به پلاستیک به مایع تبدیل شده و مثل باران پایین می¬آید.
بخش 3 : منابع خدادادی در اختیار ما
فصل 7 : سفر آب درون زمین
57- بعد از یخچال¬ها بزرگ¬ترین ذخایر آب آب¬های زیرزمینی است.
58- راه¬های دستیابی به آب¬های زیرزمینی حفر چاه و قنات است.
59- مقدار ماسه و خاک رس در خاک چه تأثیری بر خاک می¬گذارد؟ اگر مقدار ماسه از خاک رس بیشتر باشد آب را در خود نگه نمی¬دارد اما اگر رس بیشتر از ماسه باشد آب را در خود نگه و به راحتی در خاک نفوذ نمی¬کند.
60- نفوذپذیری یعنی¬چه؟ بعضی از مواد مثل شن و ماسه آب را از خود عبور می¬دهند که به این قابلیت نفوذپذیری می¬گویند.
61- آزمایشی در مورد نفوذپذیری خاک بیان کنید. دو لیوان را برداشته و کف آن¬ها را سوراخ می¬کنیم. حدود لیوان¬ها را یکی ماسه و یکی خاک رس پر می¬کنیم و در هر لیوان مقدار یکسانی آب می¬ریزیم. و می¬بینیم آب از لیوانی که ماسه دارد زودتر عبور می-کند.
62- عوامل مؤثر بر نفوذ آب به داخل زمین را نام ببرید. 1- پوشش گیاهی 2- اندازه¬ی ذرات تشکیل دهنده¬ی خاک 3- شیب زمین.
63- سرعت آب¬های زیرزمینی چقدر و عوامل مؤثر بر آن چیست؟ سرعت حرکت آن¬ها 5/0 متر تا 500 متر در سال متغیر است. جهت حرکت آب از شیب سطح زمین پیروی می¬کند. سرعت آب¬های زیرزمینی در رسوبات دانه درشت مانند آبرفت¬ها زیاد و در رسوبات دانه¬ریز مانند دبی¬ها بسیار ناچیز است.
64- غارهای آهکی چگونه تشکیل می¬شود؟ آب¬های زیرزمینی هنگام نفوذ در سنگ¬های آهکی آن¬ها را در خود حل و فضای خالی ایجاد می¬کند. با ادامه¬ی این فرایند فضاهای خالی بیشتر و بزرگ¬تر شده و غارهای آهکی را به وجود می¬آورد.
65- کدام خاک برای تشکیل آب¬های زیرزمینی مناسب¬تر است؟ رس¬ها یا آبرفت¬ها؟ میزان فضای خالی و نفوذپذیری در سنگ¬ها و رسوبات مختلف متفاوت است. به عنوان مثال در آبرفت¬ها میزان فضای خالی و نفوذپذیری زیاد است.
66- سطح ایستایی چیست؟ به سطح بالایی منطقه اشباع سطح ایستایی می¬گویند.
67- به سفره¬های آب زیرزمینی آبخوان هم می¬گویند که دو نوع هستند. آن¬ها را نام ببرید. 1- سفره¬های آب زیرزمینی 2- سفره¬های آب زیرزمینی تحت فشار.
68- سفره¬های آب زیرزمینی آزاد را توضیح دهید. در این نوع سفره¬ها یک لایه نفوذپذیر بر روی یک لایه¬ی نفوذناپذیر قرار دارد. این نوع آب خوان¬ها بیشتر در دشت¬ها و دامنه¬ی کوه¬ها وجود دارد و از طریق حفر چاه و قنات به دست می¬آید.
69- چشمه چگونه ایجاد می¬شود؟ در مناطق شیب¬دار آب¬های زیرزمینی به طور طبیعی به سطح زمین می¬رسند و جاری می¬شود به آن¬ها چشمه می¬گویند.
70- بیشتر چشمه¬های آب گرم در کنار آتشفشان¬ها تشکیل می¬شوند.
71- سفره¬ی آب زیرزمینی تحت فشار را توضیح دهید. این نوع سفره در بین دو لایه نفوذناپذیر تشکیل می¬شوند که بیشتر در نواحی کوهستانی و شیب¬دار ایجاد می¬شود.
72- ویژگی¬های آب زیرزمینی را بنویسید. بی¬بو، بی¬رنگ، فاقد مواد تیره کننده، دمای ثابت، ترکیب شیمیایی، کمی میکروب و وجود مواد معدنی در آن.
73- منظور از آب سخت چیست؟ اگر میزان کلسیم و منیزیم موجود در آب¬های زیرزمینی زیاد باشد به آن آب سخت می¬گویند که برای ما مضر است.
74- قنات (کاریز) را توضیح دهید. در قدیم برای اولین بار در جهان برای بهره¬برداری از آب¬های زیرزمینی در مکان¬های شیب¬دار قنات حفر کرد.
75- چرخه¬ی آب توضیح دهید. به مبادله¬ی بین اقیانوس¬ها، دریاها، هواکره و خشکی چرخه¬ی آب می¬گویند.
بخش 4 : انرژی نیاز همیشه
فصل 8 : انرژی و تبدیل¬های آن
1- عوامل مؤثر در انجام کار کدامند؟ 1- نیرویی که به جسم وارد می¬شود 2- جابه¬جایی که جسم انجام می¬دهد 3- نیرو و جابجایی باید هم جهت باشد.
2- شخصی یک جعبه در دست خود نگه داشته است و آن را به انبار می¬برد. آیا او کاری انجام داده؟ خیر، زیرا نیرویی که وارد می¬کند عمودی و جابجایی افقی است.
3- فرمول یا رابطه¬ی کار را بنویسید.
جابجایی × نیرو = کار
4- واحد یا یکای کار چیست؟ ژول (J)
5- انرژی جنبشی را تعریف کنید. هر جسمی حرکت کند انرژی جنبشی دارد.
6- عوامل انرژی جنبشی را نام ببرید. انرژی جنبشی هر جسم به جرم جسم و مقدار سرعت آن بستگی دارد. یعنی هرچه جسمی سنگین¬تر باشد و تندتر حرکت کند، انرژی جنبشی آن بیشتر است.
7- در شکل ذیل کدام توپ شیشه را می¬شکند؟ چرا؟
توپ بسکتبال، چون جرم آن نسبت به توپ پینگ¬پنگ بیشتر است.
8- انرژی پتانسیل گرانشی را توضیح دهید. به انرژی ذخیره شده در جسم انرژی پتانسیل گرانشی می¬گویند. مثال: انرژی موجود در نفت، انرژی شیمیایی موجود در باتری، انرژی موجود در فنر کشیده شده.
9- هنگام انجام کار دو حالت برای انرژی پیش می¬آید. آن¬ها را نام ببرید.
انجام کار روی یک جسم می¬تواند انرژی جنبشی آن را تغییر دهد. انجام کار روی یک جسم می¬تواند به شکل انرژی پتانسیل گرانی در آن ذخیره شود.
10- انرژی پتانسیل گرانشی به چه عواملی بستگی دارد؟ وزن جسم و ارتفاع جسم از زمین.
11- فرمول یا رابطه¬ی انرژی پتانسیل گرانشی را بنویسید.
ارتفاع جسم از سطح زمین × وزن جسم = انرژی پتانسیل گرانشی
12- انواع انرژی پتانسیل را نام ببرید و مثال بزنید. 1- انرژی پتانسیل گرانشی: وزنه¬ی آویزان شده (آونگ) 2- انرژی پتانسیل شیمیایی: انرژی موجود در غذا، نفت، باتری، سوخت 3- انرژی پتانسیل گرانشی: کمان کشیده شده.
13- قانون پایستگی را تعریف کنید. انرژی هرگز به وجود نمی¬آید یا از بین نمی¬رود، تنها شکل آن تغییر می¬کند و مقدار کل آن ثابت می¬ماند.
14- انرژی شیمیایی خوراکی¬ها را با چه واحدی بیان می¬کنند؟ کیلو ژول (KJ) کیلوکالری (Kcal)
15- وقتی می¬گوییم انرژی شیمیایی موجود در شیر معمولی 7/2 کیلوژول بر گرم است، منظور چیست؟ در هر گرم شیر معمولی 7/2 کیلوژول انرژی شیمیایی ذخیره شده است.
16- منظور از آهنگ مصرف چیست؟ در یک زمان معین (مثلاً یک دقیقه) چه مقدار انرژی مصرف می¬شود. انرژی برای راه رفتن معمولی 16 کیلوژول در دقیقه است و این بدان معناست که برای هر دقیقه راه رفتن معمولی، بدن ما حدود 16 کیلوژول انرژی مصرف می¬کند.
بخش 4 : انرژی نیاز همیشه
فصل 9 : منابع انرژی
17- تقریباً منبع همه¬ی انرژی¬هایی که از آن استفاده می¬کنیم خورشید است.
18- منظور از منابع انرژی تجدیدناپذیر چیست؟ مثال بزنید. بیش از 90 درصد انرژی مصرفی کل جهان از منابعی تأمین می¬شود که برای تشکیل آن¬ها میلیون¬ها سال زمان صرف شده است. و به راحتی جایگزینی آن¬ها پس از مصرف امکان¬پذیر نیست. به این منابع تجدیدناپذیر می¬گویند. مثل سوخت¬های فسیلی (نفت، گاز و ...) و سوخت هسته-ای.
19- منظور از گرمایش جهانی چیست؟ سوخت¬های فسیلی عامل اصلی افزایش میانگین دمای کره¬ی زمین با همان گرمایش جهانی است.
20- طرز تشکیل سوخت¬های فسیلی را بنویسید. میلیون¬ها سال طول می¬کشد که سوخت¬های فسیلی تشکیل شود. بقایای گیاهان و جانوران ذربینی روی زمین و در دریا با لایه¬هایی از گل و لای پوشانده می¬شوند. با گذشت زمان این لایه¬ها متراکم¬تر و در اثر فشار زیاد و دمای مناسب این بقایا به سوخت¬های فسیلی تبدیل می¬شوند.
21- سوخت¬های فسیلی چگونه آزاد می¬شوند؟ وقتی اتم¬های تشکیل دهنده¬ی سوخت هسته¬ای به اتم¬های سبک¬تر تبدیل شوند مقدار زیادی انرژی آزاد می¬شود.
22- دمای مرکز خورشید چندین میلیون و دمای سطح آن حدود 5500 درجه سانتی¬گراد است.
23- منظور از منابع انرژی تجدیدپذیر چیست؟ مثال بزنید. انرژی¬های تجدیدپذیر زمین را آلوده نمی¬کنند و باعث گرمایش جهانی نیز نمی¬شوند. منابع انرژی تجدیدپذیر انواع بسیاری دارد و می¬توان به طور مداوم جایگزین شوند و هیچگاه تمام نمی¬شوند. مثل انرژی خورشید، باد، جذر و مد و ....
24- در صفحه¬ی خورشیدی انرژی نورانی به انرژی الکتریکی تبدیل می¬شود.
25- چند کاربرد صفحه¬ی خورشیدی را بنویسید. استفاده در: ماشین حساب، ماهواره¬ها، چراغ¬ها و تابلوهای راهنمایی و رانندگی و بام¬نمای ساختمان.
26- در مورد آبگرمکن خورشیدی هرچه می¬دانید بنویسید. در آبگرمکن¬های خورشیدی سطح لوله¬های تیره رنگ انرژی گرمایی حاصل از پرتوهای خورشیدی را جذب می¬کنند. گرما به آبی که در لوله¬ها در حال گردش است داده می¬شود.
27- در توربین¬های بادی (آسیاب بادی) انرژی جنبشی باد به انرژی الکتریکی تبدیل می-شود.
28- در نیروگاه خورشیدی شیراز 48 جمع کننده¬ی خورشیدی وجود دارد.
29- بزرگترین نیروگاه بادی ایران در پیرامون شهر منجیل با توان تولیدی 100 مگاوات نصب شده است.
30- موج چگونه به وجود می¬آید؟ وزیدن باد به سطح دریا باعث می¬شود انرژی جنبشی باد به شکل انرژی پتانسیل گرانشی در آب دریا ذخیره شود و پس از مدت کوتاهی به شکل انرژی جنبشی (موج) آن را پس دهد.
31- هرچه انرژی جنبشی باد بیشتر باشد موج¬های بزرگتری ایجاد می¬شود.
32- انرژی برق آبی یا هیدرولیک را توضیح دهید. انرژی پتانسیل گرانشی آب به انرژی جنبشی توربین تبدیل می¬شود. سپس انرژی جنبشی توربین در ژنراتور به انرژی الکتریکی یا همان برق تبدیل می¬شود.
33- انرژی زمین گرمایی چیست؟ انرژی گرمایی ذخیره شده در زیر سطح زمین را انرژی زمین گرمایی می¬گویند.
34- علّت انرژی زمین گرمایی چیست؟ این انرژی حاصل گرمای سنگ¬های داغ اعماق زمین است که در نواحی آتشفشانی وجود دارند.
35- نشانه¬های وجود زمین گرمایی چیست؟ چشمه¬های آب گرم و آب¬های داغ در حال فوران (آب¬فشان) در برخی از نقاط کره¬ی زمین.
36- کاربردهای انرژی زمین گرمایی چیست؟ 1- تولید انرژی الکتریکی 2- گرمایش ساختمان¬ها 3- فعالیت¬های صنعتی 4- ایجاد مراکز گردشگری از خواص درمانی آب¬های گرم درون زمین.
37- زیست¬گاز چیست و چگونه از آن استفاده می¬شود؟ انرژی خورشید از طریق فتوسنتز در گیاهان ذخیره می¬شود. هرگاه باقیمانده محصولات کشاورزی در شرایط هوازی (نبود هوا) قرار بگیرند پس از مدتی گازهایی از آن¬ها متصاعد می¬شود. از این گاز می¬توان برای مصارف مختلف خانگی و صنعتی بهره گرفت.
38- جستجوی حیات بر روی سیارات دیگر بر چه اثاثی انجام می¬گیرد؟ وجود آب در حالت مایع و در صورتی آب مایع است که دما مناسب باشد.
39- هرچه جسمی گرم¬تر باشد، دمای آن بیشتر است.
بخش 4 : انرژی نیاز همیشه
فصل 10 : گرما و بهینه سازی مصرف انرژی
40- در ساحل دریا آب در دمای صفر درجه سلسیوس یخ می¬بندد و در دمای 100 درجه سلسیوس می¬جوشد.
41- دماسنج چیست؟ وسیله¬ای است که با استفاده از آن دما را اندازه می¬گیرند.
42- دماسنج¬های جیوه¬ای و الکلی رایج¬تریم دماسنج¬ها هستند.
43- دماسنج¬های نواری با تغییر رنگ و دماسنج¬های جیوه¬ای و الکلی با تغییر حجم دما را نشان می¬دهند.
44- برای درجه¬بندی دماسنج¬های الکلی و جیوه¬ای چه می¬کنند؟ ابتدا مخزن آن¬ها را در مخلوط آب و یخ قرار داده و سطح جیوه یا الکل را با صفر نشانه¬گذاری می¬کنند. سپس دماسنج را در مجاورت بخار آب در حال جوش قرار داده و سطح مایع درون دماسنج را با عدد 100 علامت¬گذاری می¬کنند. بین این دو عدد را به صد قسمت مساوی تقسیم و هر قسمت را یک درجه سلسیوس ( ْc1) می¬نامند.
45- دمای تعادل چیست و تعادل گرمایی یعنی¬چه؟ وقتی دو جسم با دماهای متفاوت در تماس با یکدیگر قرار می¬گیرند دمای جسم گرم¬تر پایین می¬آید و دمای جسم سردتر بالا می¬رود. این فرایند اینقدر ادامه پیدا می¬کند که دمای دو جسم یکسان شود. این دما را دمای تعادل دو جسم می¬نامند و در این حالت می¬گوییم دو جسم با یکدیگر در تعادل گرمایی-اند.
46- گرم¬ترین ناحیه¬ی روی زمین ناحیه¬ای در کویر لوت است با ْc70 و سردترین ناحیه-ی روی زمین ناحیه¬ای در قطب جنوب است که دما آن ْc89- است.
47- گرما چیست؟ به مقدار انرژی که بر اثر اختلاف دما از جسمی به جسم دیگر منتقل می¬شود گرما می¬گویند.
48- به طور طبیعی گرما از جسم گرم¬تر به جسم سردتر انتقال می¬شود.
49- یکای انرژی ژول (J) است.
50- از یکای ژول برای همه شکل انرژی استفاده می¬کنند.
51- زمانی که جسمی گرم می¬شود مولکول¬های آن چه تغییری می¬کنند؟ مولکول¬های جسم گرم جنب و جوش بیشتری دارد، یعنی انرژی مولکول¬ها به طور متوسط بیشتر از جسمی است که سردتر است، در جسم سرد جنب و جوش مولکول¬ها کم و انرژی کمتری دارند.
52- روش¬های انتقال گرما را نام ببرید. 1- رسانش 2- همرفت 3- تابش
53- روش رسانایی را با نظریه مولکولی توضیح دهید. گرمای شعله سبب می¬شود که جنبش اتم¬های سر گرم شده میله، بیشتر شود و در اثر برخورد با اتم¬های مجاور، انرژی به آن¬ها منتقل کند و در نتیجه سبب افزایش جنبش اتم¬های مجاور شود. بدین ترتیب اتم-ها بدون رفتن از جایی به جای دیگر انرژی خود را منتقل می¬کنند.
54- رسانا را با نارسانای گرمایی مقایسه کنید. به اجسامی مانند شیشه، چوب، لاستیک، هوا، پشم و .... که گرما را آهسته منتقل می¬کنند نارسانا یا عایق می¬گویند و به اجسامی چون فلزات که گرما را سریع منتقل می¬کنند، رسانای گرمایی می¬گویند.
55- وجود هوا در لابه¬لای پشم و سپر سبب کاهش میزان رسانای گرمایی می¬شود.
56- روش همرفتی را توضیح دهید. در انتقال گرما به روش همرفت قسمتی از مایع یا گاز که گرم شده است به طرف بالا حرکت می¬کند و قسمت¬های اطراف آن که سردتر است، جای آن را می¬گیرد.
57- نسیم دریا چگونه به وجود می¬آید؟ (با رسم شکل) جریان همرفتی می¬توانند هوا را نیز به حرکت درآورند و باد تولید کنند. مثلاً در طول روز ساحل دریا (خشکی) راحت¬تر از آب دریا گرم می¬شود و دمای آن از دمای آب بالاتر می¬رود. در نتیجه هوای خنک بالای آب به طرف ساحل می¬آید و هوای گرم روی ساحل، به طرف بالا می¬رود، حاصل این فرایند نسیم دریا است.
58- روش تابش گرمایی را توضیح دهید. برای انتقال گرما به صورت همرفت و رسانش به محسط مادی نیاز است. ولی انرژی گرمایی خورشید از خلأ عبور می¬کند و به ما می-رسد و ما را گرم می¬کند این نوع انتقال انرژی تابش گرمایی نامیده می¬شود.
59- چرا آسفالت خیابان نسبت به یک آینه در تابستان بسیار داغ¬تر است؟ روکش آسفالت خیابان¬ها در تابستان بسیار داغ می¬شود، زیرا آسفالت بیشتر تابش گرمایی خورشید را جذب می¬کند اما اگر یک آینه را در معرض تابش خورشید قرار دهیم، خیلی گرم نمی-شود، زیرا بیشتر نور تابیده شده را باز می¬تاباند.
60- دمای مناسب برای داخل خانه یا محل¬های کار و مدرسه حدود ْc22 است.
61- سامانه خنک کننده خودرو چگونه دمای موتور خودرو را کنترل می¬کند؟ این سامانه درست شده است تا انرژی گرمایی موتور را به رادیاتور منتقل کند. رادیوتارها به صورت پهن و در نتیجه با سطح زیاد ساخته می¬شوند. این طراحی سبب از دست دادن گرما به صورت همرفت و تایش خواهد شد علاوه بر این خودروها فن خنک کننده نیز دارند. هنگامی که موتور داغ شود فن¬ها روشن می¬شوند و سبب دور شدن هوای داغ اطراف رادیاتور می¬گردد.
62- برای جلوگیری از اتلاف گرمای خانه چه روش¬هایی وجود دارد؟ 1- سقف عایق 2- رادیاتور دارای دماپا 3- درزگیر 4- فرش و موکت 5- شیشه دو جداره 6- دیوار عایق 7- مخزن آب داغ پوشیده شده.
63- اصلی¬ترین جزء فلاسک خلأ چیست؟ اصلی¬ترین جزء فلاسک یک بطری شیشه¬ای دو جداره است که بین آن خلأ است و روی سطح آن، هم از داخل و هم از بیرون نقره اندود است.
بخش 5 : دنیای درون ما
فصل 11 : سلول و سازمان بندی آن
1- سلول چیست؟ واحد ساختار و عمل در موجودات زنده است.
2- شکل یک سلول جانوری را رسم و قسمت¬های مختلف آن را نامگذاری کنید.
3- چند ویژگی سلول موجود زنده را نام ببرید. 1- همه¬ی سلول¬های زنده تنفس می¬کنند 2- غذا می¬خورند 3- رشد می¬کنند 4- تولید مثل می¬کنند.
4- کار غشاء پلاسمایی چیست؟ 1- محافظت از سلول 2- ورود و خروج مواد را کنترل می¬کند.
5- آیا غشاء پلاسمایی مانند صافی عمل می¬کند؟ خیر، بلکه نفوذپذیری انتخابی درد؛ یعنی فقط به مواد مورد نیاز سلول اجازه ورود می¬دهد و مواد زائد و ترشحی را از سلول خارج می¬کند.
6- ماده سازنده غشاء پلاسمایی چیست؟ لیپید (چربی) و انواعی از مولکول¬های پروتئین و کربوهیدرات (قند) در این غشاء وجود دارد.
7- کدام مورد پروکادیوت است؟ الف) قارچ ها • ب) آغازیان • ج) باکتری¬ها د) گیاهان •
8- در مورد سیتوپلاسم هرچه می¬دانید بنویسید. سیتوپلاسم بخشی از سلول است که در آن اندامک¬ها و مواد مورد نیاز بقایای سلول مانند نمک¬ها، آنزیم¬ها و مواد دیگر در آن قرار دارد. اندامک¬ها ساختارهایی درون سلولی¬اند که برای انجام فعالیت¬های مختلف به صورت مجزا به سلول کمک می¬کنند. اگرچه همه¬ی سلول¬ها اندامک دارند ولی اندامک¬های همه مشابه نیستند.
9- در مورد هسته هرچه می¬دانید بنویسید. هسته بخشی از سلول است که فعالیت¬های سلول و ویژگی¬هایی مثل شکل و اندازه آن را نیز کنترل می¬کند، مثلاً تقسیم سلول با کنترل هسته انجام می¬شود.
10- انواع سلول را بر اساس وضعیت هسته طبقه¬بندی کرده و هر کدام را توضیح دهید. هسته در بعضی سلول¬ها غشای پوشاننده ندارد؛ این سلول¬ها را پروکادیوت می¬نامند. در بقیه سلول¬ها هسته همراه با غشاء پوشاننده آن کاملاً مشخص است و به صورت واضح دیده می¬شود. این سلول¬ها را یوکاریوت می¬نامند. گیاهان قارچ¬ها و آغازیان سلول¬های یوکاریوت و فقط باکتری¬ها سلول¬های پروکادیوت دارند.
11- چرا سلول¬ها را رنگ می¬کنند؟ مشاهده¬ی همه¬ی سلول¬ها بدون رنگ¬آمیزی ممکن نیست از این¬رو برای مشاهده¬ی سلول آن را رنگ می¬کنند.
12- لوگول همان محلول ید است.
13- تفاوت یک سلول جانوری و گیاهی را بنویسید. 1- سلول گیاهی دیواره دارد ولی جانوری ندارد 2- گیاهی واکوئل بزرگ مرکزی دارد ولی واکوئل کوچکی سلول جانوری دارد. 3- هسته در گیاهی کنار و در جانوری وسط است. 4- گیاهی کلروپلاست دارد ولی جانوری ندارد.
14- منظور از کلنی چیست؟ در جلبک رشته¬ای تعدادی سلول در کنار هم قرار دارد. هر سلول می¬تواند مستقل از سلول¬های دیگر به فعالیت حیاتی خود ادامه دهد به چنین جاندارانی، پرسلولی ساده یا کلنی می¬گویند.
15- بافت را تعریف کنید. در جانداران پرسلولی از اجتماع تعدادی از سلول¬های همکار و مشابه، بافت تشکیل می¬شود. در بدن ما چهار نوع بافت اصلی به نام¬های پوششی، پیوندی، عصبی و ماهیچه¬ای وجود دارد.
16- اندام چیست؟ وقتی بافت¬های مختلف در کنار هم قرار می¬گیرند اندام یا عضو تشکیل می¬شود مثل معده، کلیه، قلب.
17- دستگاه چیست؟ اندام¬ها یا اعضاء در کنار هم قرار گرفته و دستگاه را می¬سازند. مثل دستگاه گردش خون و گوارش.
18- با جمع شدن دستگاه¬ها در کنار هم موجود زنده به وجود می¬آید.
19- منظور از مواد مغذی چیست؟ کربوهیدرات¬ها، لیپیدها، پروتئین¬ها، ویتامین¬ها، مواد معدنی و آب.
20- کار کربوهیدرات¬ها تولید انرژی است.
21- انواع کربوهیدرات را نام ببرید. 1- ساده مثل: گلوکز. 2- مرکب مثل: نشاسته و سلولز.
22- نشاسته چگونه ساخته می¬شود؟ نشاسته نوعی کربوهیدرات است و در گیاهان ساخته می¬شود. گیاهان در فتوسندز ابتدا قندی به نام گلوکز ساخته و سپس با وصل کردن مولکول¬های گلوکز به هم نشاسته را می¬سازند.
23- درباره¬ی سلولز چه می¬دانید؟ 1- نوعی کربوهیدرات است. 2- در همه¬ی غذاهای گیاهی مانند سبزی خوردن وجود دارد. 3- برای بدن ما مفید است ولی در دستگاه گوارش انسان نمی¬تواند هضم شود.
24- سه نقش چربی در بدن را بنویسید. جنس غشای سلول از لیپید است 2- محافظت از اندام¬های داخلی 3- تولید انرژی.
25- چربی زیاد خطر افزایش سکته¬ی قلبی و تنگ شدن رگ¬ها را دارد.
26- انواع چربی را نام برده و مثال بزنید. 1- چربی¬های گیاهی که مایع¬اند. مثل روغن زیتون. 2- چربی¬های جانوری که جامدند. مثل زرده تخم مرغ، کره.
27- کار پروتئین¬ها را بنویسید. رشد و ترمیم چون بدن ما برای ساختن بافت ماهیچه¬ای و بافت¬های دیگر به پروتئین نیاز دارد.
28- واحد ساختمانی پروتئین¬ها را بنویسید. آن¬ها از مولکول¬هایی به نان آمینواسید تشکیل شده¬اند.
29- منظور از آمینواسیدهای ضروری چیست؟ آمینواسیدهایی هستند که بدنمان نمی¬تواند آن را بسازد و باید به طور آماده همراه غذا استفاده کنیم.
30- انواع ویتامین را نام برده و مثال بزنید. 1- ویتامین¬های محلول در آب (B و C) 2- ویتامین¬های محلول در چربی (A ، B ، E و K).
31- ویژگی¬های ویتامین¬های محلول در آب چیست؟ این ویتامین¬ها در بدن ما ذخیره نمی¬شوند و مقدار اضافی آن¬ها از طریق ادرار دفع می¬شود.
32- کار ویتامین C و B را بنویسید. ویتامین C در سلامت پوست و لثه نقش مهمی دارد. ویتامین¬های گروه B در پیشگیری از کم¬خونی و ریزش مو نقش دارد.
33- کار ویتامین A چیست؟ ویتامین A در سالمت چشم و بینایی ما به ویژه در نور کم نقش دارد. می¬توانید با خوردن هویج و گوجه ویتامین A مورد نیاز بدنتان را تأمین کنید. این خوراکی¬ها گرچه ویتامین A ندارند اما ماده¬ای دارند که در بدن به ویتامین A تبدیل می¬شود.
34- ویتامین آفتاب چیست؟ اگر ویتامین D بدن شما به اندازه کافی نباشد استخوان¬هایتان به اندازه¬ی کافی کلسیم جذب نمی¬کنند و نرم می¬مانند و حتی ممکن است تغییر شکل نیز بدهند. این وضع در دوره¬ی رشد اهمیت زیادی دارد. بدن ما می¬تواند ویتامین را با استفاده از آفتاب بسازد.
35- در مورد کلسیم و آهن چه می¬دانید؟ کلسیم از مواد اصلی استخوان¬های بدن ما و مهره¬داران دیگر است. آهن در ساختار سلول¬های قرمز خون وجود دارد. کلسیم و آهن در ترکیب خاک وجود دارند و مواد معدنی نامیده می¬شود.
36- در مورد ید توضیح دهید. ید و سدیم دو ماده معدنی دیگرند. ید در غذاهای دریایی به فراوانی وجود دارد. این ماده¬ی معدنی در تنظیم فعالیت سلول¬ها و رشد بدن نقش دارد.
37- در مورد سدیم توضیح دهید. سدیم تقریباً در همه¬ی مواد غذایی به خصوص میوه¬ها و سبزی¬ها وجود دارد. سدیم در نمک خوراکی وجود دارد. مصرف زیاد سدیم (نمک) خطر ابتلا به فشار خون و پوکی استخوان را در بزرگسالی افزایش می¬دهد.
38- کارهای آب در بدن چیست؟ بسیاری از مواد مغذی به صورت محلول در آب وارد بدن ما و سلول¬های آن می¬شود. بسیاری از مواد زائد نیز معمولاً به حالت محلول در آب از بدن دفع می¬شود. آب در اطراف و درون سلول¬ها وجود دارد.
39- منظور از مواد مغذی چیست؟ اگر غذاهای متنوعی می¬خورید که همه مواد مغذی را به مقدار کافی به بدن شما می¬رساند و انرژی مورد نیاز بدنتان را تأمین می¬کند، تغذیه سالمی دارید. علاوه بر این تغذیه¬ای سالم است که غذاها به روش بهداشتی و سالم تهیه شده باشند.
40- هرچه تنوع مواد مغذی یک خوراکی بیشتر باشد ارزش غذایی آن بیشتر است.
بخش 5 : دنیای درون ما
فصل 13 : سفر غذا
41- منظور از گوارش یا هضم غذا چیست؟ یکی از کارهای دستگاه گوارش ما این است که غذاها را به قدری ریز کند که مواد آن بتواند وارد خون شود؛ یعنی غذا را به مولکول-های قابل جذب تبدیل کند این فرایند را گوارش می¬نامند.
42- با رسم شکل انواع گوارش را توضیح دهید.
43- دو بخش اصلی دستگاه گوارش را نام ببرید. 1- لوله¬ی گوارش که از دهان تا مخرج است. 2- غده¬های گوارش و اندام¬های دیگر که با لوله¬ی گوارش ارتباط دارند.
44- در مورد غدد گوارشی توضیح دهید و مثال بزنید. غده¬های گوارشی شیره¬های گوارشی می¬سازند که روی غذا ریخته می¬شود تا هضم شود. درون شیره¬های گوارشی آنزیم مخصوص هضم غذا وجود دارد مثل غده¬های بزاقی (آب دهان) درون بزاق آنزیمی وجود دارد که می¬تواند نشاسته را هضم کرده و به قند تبدیل می¬کند.
45- آنزیم چیست؟ مولکول¬های موجود در شیره گوارش است که می¬تواند سرعت واکنش¬های شیمیایی را زیاد کند. هر آنزیم مخصوص هضم یک ماده¬ی مغذی است.
46- چرا دندان¬ها پوسیده می¬شود؟ مواد قندی غذای باکتری¬هایی است که در دهان وجود دارند. این باکتری¬ها اسید تولید می¬کنند. اسید مینای دندان را از بین می¬برد و سبب پوسیدگی دندان می¬شود.
47- با رسم شکل راه حلق را نشان دهید.
48- روده¬ی باریک محل گوارش نهایی غذا است.
49- بیشتر آنزیم¬های روده¬ی باریک در پانکراس ساخته می¬شود.
50- آنزیم¬های ساخته شده در پانکراس از طریق لوله¬هایی وارد ابتدای روده¬ی باریک می-شوند.
51- جذب غذا یعنی¬چه؟ جذب یعنی عبور مولکول¬های این غذا از دیواره¬ی روده¬ی باریک و وارد شدن آن¬ها به مویرگ¬های خونی.
52- پرزهای روده¬ی باریک محل جذب غذا است.
53- پرز چیست؟ به برجستگی¬های کوچک و انگشت مانندی است که سطح داخلی روده¬ی باریک را پوشانده¬اند و محل جذب غذا هستند.
54- کارهای روده¬ی بزرگ را بنویسید. 1- جذب آب و مواد مغذی 2- تولید ویتامین¬های K و B توسط باکتری¬های مفیدی که در روده¬ی بزرگ زندگی می¬کنند.
55- کبد بزرگ¬ترین اندام بدن است.
56- دو کار کبد را بنویسید. 1- کبد مانند انباری مواد اضافه¬ای که جذب خون شده¬اند را در خود ذخیره می¬کند 2- ترشح صفرا و جمع¬آوری آن در کیسه صفرا.
57- کار صفرا چیست؟ صفرا در روده¬ی باریک روی غذاها ریخته می¬شود تا چربی¬ها را به ذرات ریز تبدیل کنند تا شیره¬های پانکراس بهتر بتوانند آن را هضم کنند.
58- چرا اگر در هنگام خوردن خوراکی¬های پرکربوهیدرات زیاده روی کنیم با مشکل اضافه وزن دچار می¬شویم؟ کربوهیدرات¬ها انرژی مورد مورد نیاز سلول¬های بدن ما را تأمین می¬کند اما اگر کربوهیدرات زیاد بخوریم، کبد از آنها برای ساختن چربی استفاده می¬کنند. بنابراین اگر در خوردن خوراکی¬های پر از کربوهیدرات زیاده روی کنیم با مشکل اضافه وزن مواجه می¬شویم.
بخش 5 : دنیای درون من
فصل 14 : گردش مواد
1- دستگاه گردش مواد شامل قلب و رگ¬ها و خون است.
2- رگ خونی چیست؟ خون در شبکه¬ای از لوله¬های مرتبط با هم جریان دارد. به این لوله¬ها، رگ¬های خونی می¬گویند.
3- شکل یک قلب و رگ¬های مربوط به آن را رسم کنید.
4- بافت¬های قلب کدامند؟ بیشتر قلب از نوعی بافت ماهیچه¬ای تشکیل شده است که به آن ماهیچه¬ی قلبی می¬گویند و درون حفره قلب را بافت پوششی می¬پوشاند. وجود بافت پیوندی در اطراف قلب نیز به حفاظت از آن کمک می¬کند.
5- سرخرگ را با سیاهرگ مقایسه کنید. سرخرگ¬ها خون را از داخل قلب خارج می¬کنند و سیاهرگ خون را به قلب باز می¬گرداند. سرخرگ¬ها دیواره¬ی ضخیم و قابل ارتجاع دارند ولی سیاهرگ¬ها دیواره¬ی نازک¬تری دارند و خاصیت ارتجاعی آن کمتر است.
6- رگ¬های کرونر را تعریف کنید. رگ¬هایی که به بافت قلب خون رسانی می¬کنند را کرونر می¬گویند.
7- منظور از گردش عمومی چیست؟ خونی که در سمت چپ بدن وجود دارد، اکسیژن بیشتری دارد و روشن است. این خون از طریق سرخرگ آئورت به تمام بدن فرستاده می-شود تا نیاز سلول¬های بدن را به مواد مغذی و اکسیژن تأمین کند (گردش عمومی خون) که از بطن چپ شروع می¬شود و در دهلیز راست پایان می¬یابد.
8- مراحل ضربان قلب را توضیح دهید. 1- انقباض دهلیزها: که ثانیه طول می¬کشد که خون از دهلیز وارد بطن شود. 2- انقباض بطن¬ها: که از ثانیه طول می¬کشد که خون از بطن وارد سرخرگ شود. 3- استراحت عمومی که ثانیه طول می¬کشد که خون از سیاهرگ¬ها به قلب برگردد. پس یک ضربان قلب ثانیه طول می¬کشد.
9- انواع رگ در بدن را نام ببرید. سرخرگ، سیاهرگ و مویرگ.
10- مویرگ را توضیح دهید. سرخرگ¬ها پس از ورود به هر اندام انشعاب زیادی پیدا می¬کند و به مویرگ¬ها تبدیل می¬شود. دیواره¬ی مویرگ¬ها فقط از یک لایه¬ی بافت پوششی ساخته شده است. این دیواره¬ها به قدری نازک و نفوذ¬پذیرند که موادی می¬توانند از آن خارج یا داخل شوند. سپس مویرگ¬ها با اتصال به همدیگر سیاهرگ را به وجود می¬آورند که خون را از اندام خارج می¬کنند.
11- منظور از فشار خون چیست؟ فشار خون نیرویی است که از طرف خون بر دیواره¬ی رگ وارد می¬شود. معمولاً مقدار فشار خون را با واحد میلی¬متر جیوه و با دو عدد نشان می¬دهند. مثلاً فشار خون طبیعی میلی¬متر جیوه است. قلب در هر ضربان یک بار خون را با فشار 12 به درون سرخرگ¬ها می¬فرستد فشار وارده خون را فشار خون می-گویند.
12- نبض چیست؟ فشار آوردن خون بر دیواره¬ی رگ متناسب با کار قلب باعث می¬شود قطر سرخرگ¬ها به طور متناسب کم و زیاد شود که این اثر به صورت موجی در طول رگ به حرکت درمی¬آید و آن را به صورت نبض حس می¬کنیم.
13- بخش¬های خون را توضیح دهید. 1- پلاسما که 55% خون را تشکیل داده است و بخش مایع خون است که از آب و مواد محلول به ویژه نمک، قند و پروتئین ساخته شده است. 2- سلول¬های خون که عبارتند از گلبول¬های قرمز و سفید و پلاکت¬ها سلول¬های خون 45% را تشکیل می¬دهند.
14- انواع سلول¬های خون را با هم مقایسه کنید.
گلبول¬های قرمز: سکه مانند با وسط تو رفته – انتقال گازهای تنفسی (2O و 2CO) در خون. گلبول¬های سفید: تقریباً کروی شکل – دفاع از بدن در برابر عوامل بیگانه مثل میکروب¬ها. پلاکت¬ها: بسیار ریز و شکل به خصوصی ندارند – دخالت در انعقاد خوندر هنگام خون ریزی و جلوگری از هدررفتن خون.
بخش 5 : دنیای درون من
فصل 15 : تبادل با محیط
1- کار دستگاه تنفس را بنویسید. اکسیژن را برای سلول تأمین و کربن دی¬اکسید خرا دفن می¬کند.
2- قسمت¬های مختلف دستگاه گوارش را با رسم شکل نام ببرید.
3- شکل دستگاه دفع ادرار را رسم کنید و قسمت¬های مختلف آن را نام گذاری کنید.
4- ادرار چیست؟ (چگونه تشکیل می¬شود؟) مواد دیگر مثل اوره که سمی¬اند در بدن تولید می¬شوند که باید دفع شوند. این مواد با فعالیت کلیه¬ها از خون گرفته شده و به همراه نمک¬های اضافه بر مازاد آب بدن به صورت ادرار از بدن خارج می¬شود.
5- جایگاه کلیه را بنویسید. کلیه¬ها به صورت دو اندام لوبیایی شکل در طرفین ستون مهره¬ها در بالای ناحیه کمر قرار داردند.
6- به کلیه¬ها چه رگ¬هایی وارد و چه رگ¬هایی خارج می¬شود؟ به هر کلیه یک سرخرگ وارد می¬شود. این سرخرگ انشعابی از آئورت است که خون را برای تصفیه شدن به این اندام می¬آورد. خون تصفیه شده سپس توسط یک سیاهرگ از کلیه خارج و به بزرگ سیاهرگ زیرین می¬ریزد.
7- نفرون چیست؟ واحد تصفیه در کلیه: در ساختار میکروسکوپی کلیه میلیون¬ها لوله پیچ در پیچ وجود دارد که به آن¬ها لوله¬ی ادراری یا نفرون می¬گویند. کار اصلی کلیه¬ها را این لوله¬ها انجام می¬دهند یعنی خون را تصفیه و مواد دفعی آن را جدا می¬کنند.
8- منظور از محیط داخلی چیست؟ سلول¬های بدن در میان مایعی بین سلولی قرار دارند که به مجموع آن محیط داخلی می¬گویند.
9- کارهای کلیه را بنویسید. 1- تصفیه خون 2- تنظیم محیط داخلی 3- تنظیم میزان آب بدن.
10- دو بیماری دستگاه دفع ادرار را بنویسید. چگونه می¬توان از آن جلوگیری کرد؟ سنگ کلیه و سنگ مثانه. استفاده از آب¬های دارای مواد معدنی مناسب و استاندارد در جلوگیری از این بیماری¬ها مؤثر است.
+ نوشته شده در بیست و پنجم آبان ۱۳۹۳ ساعت ۸:۵۲ ب.ظ توسط OLOOM
|
